Otrzymanie pisma od Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (Prezes UOKiK) nie zawsze oznacza, że wszczęte zostało wobec przedsiębiorcy postępowanie administracyjne, a on sam narusza przepisy ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów. Czasami może być ono wynikiem działań sprawdzających, które Prezes UOKiK przeprowadza w związku z budzącym jego wątpliwości zachowaniem przedsiębiorcy, albo stanowić element szerszego badania, zmierzającego do oceny zjawisk zachodzących na danym rynku. Ważna jest odpowiednia reakcja na takie wystąpienie i wiedza przedsiębiorcy zarówno o obowiązkach związanych z wystąpieniem Prezesa UOKiK, ale również o przysługujących mu uprawnieniach.

Część 1 – Pismo od Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów

Zgodnie z ustawą o ochronie konkurencji i konsumentów[1] (uokk) Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów jest centralnym organem administracji rządowej właściwym w sprawach ochrony konkurencji i konsumentów (art. 29 ust. 1 uokk). Do zakresu działania tego organu należy między innymi kontrolowanie przestrzegania przez przedsiębiorców przepisów uokk, wydawanie decyzji administracyjnych w sprawach z zakresu ochrony konkurencji i konsumentów, prowadzenie badań stanu koncentracji gospodarki oraz zachowań rynkowych przedsiębiorców.

Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów przewiduje możliwość kierowania do przedsiębiorców pism zawierających prośbę lub żądania o przekazanie określonych informacji.

Wystąpienie do przedsiębiorcy w sprawach z zakresu ochrony konkurencji i konsumentów bez wszczynania postępowania (art. 49a uokk).

Takie wystąpienie nie jest powiązane z prowadzonym postępowaniem administracyjnym. Prezes UOKiK wszczyna je np. gdy chce wyjaśnić sytuację związaną z wpływającymi na przedsiębiorcę skargami albo gdy dostrzega możliwe (drobne) naruszenie, ale liczy na jego dobrowolne usunięcie po zasygnalizowaniu tego problemu przedsiębiorcy. Przedsiębiorca, który je otrzymał, może w terminie określonym w wystąpieniu, ale nie krótszym niż 14 dni od dnia jego otrzymania, przekazać swoje stanowisko w sprawie.  Warto zauważyć, że przepis nie określa sankcji za brak reakcji na wystąpienie Prezesa UOKiK. Brak odpowiedzi nie będzie wiązał się z ryzykiem kary pieniężnej.

Co zatem powinien zrobić przedsiębiorca gdy otrzyma takie wystąpienie Prezesa UOKiK?

Przede wszystkim powinien je przeanalizować i zastanowić się, czy nie jest to sygnał żeby zweryfikować swoje działania pod kątem zgodności z przepisami uokk i wprowadzić ewentualne zmiany. Wystąpienie Prezesa UOKiK może być szansą dla przedsiębiorcy wycofania się z działań naruszających przepisy z zakresu ochrony konkurencji lub konsumentów jeszcze na etapie przed wszczęciem przez organ postępowania administracyjnego. Przedsiębiorca powinien wziąć pod uwagę fakt, że pismo organu skierowane do niego w trybie art. 49a uokk jest działaniem „miękkim” i daje mu możliwość nie tylko oceny sytuacji, ale również zaproponowania Prezesowi UOKiK takich zmian, które z jednej strony będą najbardziej optymalne z punktu widzenia przedsiębiorcy, a z drugiej strony będą realizować postulaty organu. Dlatego też w przypadku uznania argumentów Prezesa UOKiK za zasadne, przedsiębiorca powinien  zaproponować wprowadzenie wspomnianych wyżej zmian, aby zminimalizować ryzyko dalej idących działań, tj. wszczęcia postępowania administracyjnego i nałożenia kary pieniężnej w związku ze stwierdzeniem stosowania zakazanych praktyk. Chociaż nakładanie kar w przypadku stwierdzenia przez Prezesa UOKiK naruszeń przepisów z zakresu ochrony konkurencji lub konsumentów jest fakultatywne, to orzecznictwo Prezesa UOKiK wskazuje, że możliwość ta jest stosowana przez organ powszechnie i raczej przedsiębiorca nie powinien liczyć na to, że Prezes UOKiK takiej kary nie nałoży.

To się naprawdę może opłacać…

Podsumowując, odpowiedź na pytanie, czy przedsiębiorca, po otrzymaniu pisma Prezesa UOKiK skierowanego na podstawie art. 49a uokk powinien na nie odpowiedzieć, jest twierdząca. Reakcja przedsiębiorcy na wystąpienie Prezesa UOKiK może okazać się dla niego korzystna nie tylko ze względu na to, iż organ nabędzie przekonania o dobrej woli przedsiębiorcy przejawiającej się w chęci wyjaśnienia wątpliwości, ale również z uwagi na to, iż umożliwi przedsiębiorcy lepsze zorientowanie się w istocie sprawy (praktyki, którą zainteresował się Prezes UOKiK).

Wystąpienie do przedsiębiorcy z żądaniem przekazania koniecznych informacji i dokumentów w związku z wszczętym postępowaniem administracyjnym
(50 ust. 1 uokk).

Inaczej będzie wyglądała sytuacja przedsiębiorcy w przypadku wszczęcia przez Prezesa UOKiK postępowania administracyjnego.

Zgodnie z art. 47 ust. 1 uokk postępowanie administracyjne przed Prezesem UOKiK może być prowadzone jako:

• postępowanie wyjaśniające, które toczy się w sprawie, bez udziału stron (i bez sformułowania zarzutów przeciwko komukolwiek, czyli na etapie rozpoznawczym sprawy)

oraz

• postępowanie antymonopolowe, w sprawach praktyk ograniczających konkurencję lub w sprawach koncentracji[2],
• postępowanie w sprawie o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone lub
• postępowanie w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, które to postępowania toczą się przy udziale stron.

Żądanie przekazania informacji i dokumentów w trakcie postępowania wyjaśniającego

Podstawą wystąpienia Prezesa UOKiK do przedsiębiorcy w ramach toczącego się postępowania wyjaśniającego jest art. 50 ust. 1 uokk. Na podstawie tego przepisu organ ma możliwość zwrócenia się z żądaniem udzielenia informacji do każdego przedsiębiorcy lub związku przedsiębiorców.

Warto pamiętać, że postępowanie wyjaśniające ma na celu wstępne ustalenie, czy nastąpiło naruszenie przepisów uokk. W postępowaniu tym nie ma stron i prowadzone jest ono w sprawie. Organ nie doręcza nikomu postanowienia o wszczęciu takiego postępowania. W praktyce przedsiębiorca dowiaduje się, że Prezes UOKiK prowadzi postępowanie wyjaśniające dopiero w momencie, gdy organ żąda od niego dostarczenia określonych informacji i dokumentów. Warto wiedzieć, że przedsiębiorca nie ma dostępu do akt tego postępowania. Jedyną ewentualnością pozyskania przez przedsiębiorcę informacji o prowadzonym postępowaniu są przepisy ustawy o dostępie do informacji publicznej, ale z pewnością w tym trybie nie należy spodziewać się udostępnienia wszystkich materiałów zgromadzonych w takim postępowaniu. Dopiero wszczęcie postępowania z udziałem strony i zaliczenie w poczet dowodów informacji uzyskanych w postępowaniu wyjaśniającym umożliwia stronie wgląd w materiały pozyskane w trakcie postępowania wyjaśniającego.

Żądanie przekazania informacji i dokumentów w trakcie postępowań z udziałem strony[3], toczących się na podstawie uokk

W tym przypadku podstawą wystąpienia przez Prezesa UOKiK z żądaniem przedstawienia określonych informacji i dokumentów jest również art. 50 ust. 1 uokk.

W przypadku tego typu postępowań przedsiębiorca ma wiedzę o tym, że toczy się postępowanie i jakie zarzuty sformułował Prezes UOKiK. Organ jest zobowiązany do powiadomienia o wszczęciu postępowania wszystkich podmiotów, które są stronami w sprawie, a następnie musi umożliwić im aktywne uczestnictwo w postępowaniu, tj. m.in. umożliwić im dostęp do akt postępowania, zgłaszanie dowodów, umożliwić wypowiadanie się na temat zebranego materiału dowodowego przed wydaniem decyzji.

Również w sytuacji wszczęcia przez Prezesa UOKiK postępowania z powodu dokonanej koncentracji bez zgody Prezesa UOKiK, przedsiębiorca, do którego organ skieruje uzasadnione żądanie przedstawienia określonych dokumentów i informacji, zobowiązany jest to żądanie spełnić. Warto przeanalizować orzecznictwo Prezesa UOKiK w tego typu sprawach, które pokazuje, że brak reakcji na żądanie organu może skończyć się nałożeniem bardzo wysokiej kary pieniężnej[5].

Zakres żądania i jego cel

Na podstawie art. 50 ust. 1 uokk Prezes UOKiK może żądać od przedsiębiorców przekazania „wszelkich koniecznych informacji i dokumentów”. Żądanie powinno określać cel, którym będzie wskazanie przedmiotu prowadzonego postępowania administracyjnego (zarzuty sformułowane przez organ) jak również powinno określać strony postępowania (czyli podmiot/y, któremu przedstawiono zarzuty – w przypadku postępowań toczących się z udziałem strony).

O tym czy informacja lub dokument jest konieczny decyduje Prezes UOKiK

Warto zwrócić uwagę, że przedsiębiorca ma ograniczoną możliwość wejścia z Prezesem UOKiK w skuteczną polemikę i twierdzenia, że informacja, której żąda organ nie jest istotna z punktu widzenia prowadzonego postępowania, nie jest związana z prowadzonym przez organ postępowaniem lub nie realizuje celu jakiemu służyć ma żądanie. W praktyce to do Prezesa UOKiK należy ocena oraz decyzja w kwestii wystąpienia do przedsiębiorcy i zakresu żądanych informacji.

Powołanie się przez przedsiębiorcę na tajemnicę przedsiębiorstwa nie będzie skuteczne

Podstawą odmowy udzielenia informacji przez przedsiębiorcę nie może być również argument, że informacja stanowi tajemnicę przedsiębiorstwa. Jeśli określone informacje lub dokumenty stanowią taką tajemnicę, przedsiębiorca powinien poinformować o tym organ, wskazując jednocześnie dlaczego należy je chronić. Natomiast organ, jeśli uzna argumenty przedsiębiorcy za zasadne, będzie zobligowany, na podstawie przepisów uokk, do ochrony takiej tajemnicy, jak również innych informacji, podlegających ochronie na podstawie odrębnych przepisów. Ponadto Prezes UOKiK, na wniosek lub z urzędu, może w niezbędnym zakresie ograniczyć prawo wglądu do materiału dowodowego załączonego do akt sprawy, jeżeli udostępnienie tego materiału groziłoby ujawnieniem tajemnicy przedsiębiorstwa, jak również innych tajemnic podlegających ochronie na podstawie odrębnych przepisów.

Przedsiębiorca nie ma obowiązku sporządzania analiz

Warto jednak pamiętać, że Prezes UOKiK nie może zażądać od przedsiębiorcy sporządzenia analiz czy też opracowań. Przedmiotem żądania może być jedynie przekazanie posiadanych informacji i dokumentów. Pewnego rodzaju wyjątkiem od tej zasady będzie sytuacja, w której Prezes UOKiK zażąda od przedsiębiorcy wypełnienia przygotowanego przez organ kwestionariusza zawierającego pytania pozwalające na poznanie okoliczności działalności przedsiębiorcy. Przedsiębiorca jest zobligowany do jego wypełnienia, jednak tylko w zakresie posiadanych przez siebie informacji.

Realizacja przez przedsiębiorcę prawa do obrony

Należy pamiętać o przysługującym przedsiębiorcy prawie do obrony. Będzie to przede wszystkim realizacja prawa do zachowania w tajemnicy treści korespondencji pomiędzy przedsiębiorcą a prawnikiem objętej tajemnicą adwokacką lub radcowską. Będzie to również prawo do nieobciążania samego siebie (samooskarżania). Realizacja tego drugiego prawa może w praktyce okazać się problematyczna, w kwestii oceny, jakie okoliczności mogą zostać objęte przedmiotowym prawem[6]. W rozporządzeniu Rady nr 1/2003[7] zawarta jest reguła zgodnie z którą przedsiębiorca jest zobowiązany do udzielenia informacji dotyczących faktów i dostarczenia dokumentów, nawet jeżeli te informacje i dokumenty mogą zostać wykorzystane przy ustalaniu zaistnienia praktyki. Nie może natomiast zostać zobligowany do zaprezentowania oceny lub też odpowiedzi na pytania, które de facto skutkowałyby przyznaniem się do naruszenia.

Gdy przy braku przekazania określonych informacji i dokumentów Prezes UOKiK nie podzieli argumentów przedsiębiorcy i stwierdzi naruszenie art. 50 ust. 1 uokk oraz wyda decyzję administracyjną nakładającą na przedsiębiorcę karę, weryfikacja prawidłowości działania organu będzie mogła nastąpić w ramach rozpatrywania przez Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów odwołania od decyzji Prezesa UOKiK.

Co zatem powinien zrobić przedsiębiorca gdy otrzyma wystąpienie Prezesa UOKiK w oparciu o art. 50 ust.1 uokk?

Przede wszystkim przedsiębiorca powinien zawsze na nie odpowiedzieć, udzielając informacji zgodnych z prawdą. Odmowa udzielenia informacji zażądanych przez Prezesa UOKiK, udzielenie nieprawdziwych lub wprowadzających w błąd informacji zagrożone jest karą pieniężną stanowiącą równowartość w złotych kwoty do 50 mln euro[8]. Co istotne, zagrożone karą jest nawet nieumyślne uchybienie obowiązkowi udzielenia informacji.

Nałożenie kary na przedsiębiorcę będzie wiązać się ze wszczęciem przez Prezesa UOKiK odrębnego postępowania administracyjnego.

Jeśli po otrzymaniu pisma Prezesa UOKiK lub w trakcie przygotowywania stanowiska przedsiębiorca stwierdzi, że nie jest w stanie udzielić odpowiedzi w wyznaczonym przez organ terminie, powinien zwrócić się o jego wydłużenie. Należy jednakże pamiętać, że Prezes UOKiK może przychylić się do takiej prośby, ale nie musi. Dlatego wniosek o wydłużenie terminu powinien wpłynąć do organu jeszcze przed upływem wyznaczonego przez niego terminu, tak aby organ miał szansę na podjęcie decyzji w kwestii ewentualnego wydłużenia terminu.

Prawo do składania z własnej inicjatywy lub na prośbę Prezesa UOKiK  wyjaśnień

Warto wspomnieć o art. 50 ust. 3 uokk, zgodnie z którym każdy ma prawo składania na piśmie, z własnej inicjatywy lub na prośbę Prezesa UOKiK, wyjaśnień dotyczących istotnych okoliczności sprawy.

Co istotne, na podstawie tego przepisu Prezesowi UOKiK informacje może przekazać każdy, tj. zarówno przedsiębiorca jak również każdy inny podmiot, w tym konsument. Przekazanie informacji jest dobrowolne. W przypadku, gdy inicjatywa przekazania informacji wynika z prośby Prezesa UOKiK brak reakcji po stronie adresata prośby nie jest obarczony karami pieniężnymi. Kary takie, o czym była już mowa powyżej, mogą być nakładane tylko w przypadku żądania, a nie na prośby Prezesa Urzędu i tylko na przedsiębiorców lub związek przedsiębiorców (przy czym to czy coś jest żądaniem czy prośbą determinuje przywołana przez Urząd podstawa prawna – art. 50 ust. 1 albo ust. 3 uokk).

Nie tylko ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów…

Należy pamiętać, że zakres działania Prezesa UOKiK jest dość szeroki. Wynika nie tylko z ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, ale również innych przepisów, jak chociażby z ustawy z 17.11.2021 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi^[9] czy ustawy z 8.03.2013 r. o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych^[10]. Kompetencje Prezesa UOKiK określają również takie regulacje jak np. ustawa z 13.04.2016 r. o systemach oceny zgodności i nadzoru rynku[11] czy też ustawa z 12.12.2003 r. o ogólnym bezpieczeństwie produktów[12].

Na podstawie tych przepisów (ale również innych, przyznających kompetencje Prezesowi UOKiK jak również podległej mu Inspekcji Handlowej) Prezes UOKiK może występować do przedsiębiorcy z żądaniami przekazania określonych informacji i dokumentów. Również w przypadku tych regulacji za brak reakcji na wystąpienie organu może grozić przedsiębiorcy kara pieniężna.

Co więc powinien zrobić przedsiębiorca, gdy otrzyma pismo Prezesa UOKiK?

Powinien przede wszystkim dobrze je przeanalizować. Sprawdzić w oparciu o jakie przepisy Prezes UOKiK skierował żądanie oraz czy i jakie grożą konsekwencje (kary) za brak udzielenia odpowiedzi. Należy pamiętać, że nawet jeśli wystąpienie Prezesa UOKiK nie jest obarczone ryzykiem kary, bo zostało skierowane w ramach działań „miękkich” organu (w oparciu np. o art. 49a uokk), to i tak może się okazać, że udzielenie odpowiedzi będzie korzystne z perspektywy przedsiębiorcy i zakończy sprawę na etapie wyjaśnień, bez konsekwencji w postaci wszczętego postępowania administracyjnego i nałożonej kary pieniężnej.

Przypisy

[1] Ustawa z 16.02.2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (tj. Dz.U. z 2021, poz. 275).

[2] W sprawach kontroli koncentracji żądania informacji od przedsiębiorców zgłaszających planowane transakcje są kierowane na podstawie art. 93 ust. 1 pkt 3) uokk. Zgodnie z tym przepisem Prezes UOKiK może wezwać przedsiębiorcę zgłaszającego zamiar koncentracji do usunięcia wskazanych braków w zgłoszeniu lub uzupełnienia w nim niezbędnych informacji.

[3] Są to: postępowanie antymonopolowe, w sprawach praktyk ograniczających konkurencję lub w sprawach  koncentracji, postępowanie w sprawie o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone, postępowanie w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów.

[4] Decyzją nr DKK-115/2013 r. Prezes UOKiK wymierzył przedsiębiorcy, który nie był stroną postępowania w sprawie koncentracji, karę w wysokości 204 410 zł z tytułu nieudzielenia informacji (sprawa De’Longhi Polska Sp. z o.o. z siedzibą w Warszawie). Wyrokiem z dnia 17 maja 2016 r. sygn. akt VI ACA 630/15 Sąd Apelacyjny zmniejszył ją do kwoty 122 646 zł.

[5] Decyzją nr DKK-141/2020 Prezes UOKiK wymierzył przedsiębiorcy, wobec którego wszczął postępowanie w związku z dokonaniem przez niego koncentracji bez zgody organu, karę 212 925 000 zł za nieudzielenie organowi żądanych przez niego informacji (sprawa PJSC Gazprom z siedzibą w Moskwie). Podobna sytuacja, w której przedsiębiorca nie udzielił informacji na żądanie organu w związku z wszczętym postępowaniem wobec dokonanej koncentracji bez zgody organu, zakończyła się wydaniem decyzji nr DKK-217/2019 (sprawa Engie Energy Management Holding Switzerland AG z siedzibą w Zug). W tym wypadku organ nałożył na przedsiębiorcę karę w wysokości 172 000 000 zł.

[6] W uokk prawo do nieobciążania jest formułowane wprost tylko w sprawach kontroli i przeszukań i tylko w zakresie zagrożenia odpowiedzialnością karną (art. 105d ust.2 uokk).

[7] Rozporządzenie Rady (WE) NR 1/2003 z dnia 16 grudnia 2002 r. w sprawie wprowadzenia w życie reguł konkurencji ustanowionych w art. 81 i 82 Traktatu, pkt 23 preambuły.

[8] Orzecznictwo Prezesa UOKiK za rok 2021 pokazuje, że wysokości kar za nieudzielenie informacji są bardzo zróżnicowane i wynosiły od kilku do kilkuset tysięcy złotych, np. decyzja RŁO-8/2021, RLU-1/2021, RKR 5/2021, RPZ-3/2021.

[9] Dz.U. z 2021, poz. 2262.

[10] tj. Dz.U. z 2021, poz. 424.

[11] tj. Dz. U. z 2022 r. poz. 5.

[12] tj. Dz. U. z 2021 r. poz. 222.

 

 

tagi: art. 49a art. 50 decyzja uokik dokumenty informacje kara pieniężna ogólne bezpieczeństwo produktów pismo UOKiK poradnik poradnik dla przedsiębiorcy postępowanie antymonopolowe postępowanie Prezesa UOKiK postępowanie w sprawie o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone postępowanie w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów postępowanie wyjaśniające Prezes UOKiK przedsiębiorca przewaga kontraktowa system oceny zgodności żądanie dokumentów żądanie informacji zatory płatnicze