W toku postępowania administracyjnego prowadzonego przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (Prezes UOKiK) na podstawie ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów[1] może zostać przeprowadzona kontrola przedsiębiorcy a także związku przedsiębiorców, której celem będzie zebranie materiału dowodowego na potrzeby prowadzonego postępowania. Warto wiedzieć jakie uprawnienia i obowiązki posiada przedsiębiorca i co zrobić gdy zjawią się u nas kontrolerzy UOKiK. Zapraszam do lektury serii artykułów prezentujących zagadnienia kontroli przeprowadzanych przez Prezesa UOKiK.

Kto jest kontrolującym i kontrolowanym?

Kontrole Prezesa UOKiK przeprowadzane na podstawie ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów nie są częste, ale gdy już się wydarzą mogą przedsiębiorcę nie tylko zaskoczyć ale również spowodować niepewność i wątpliwości co do tego jak należy w przypadku takich działań organu postępować. Niepewność dość często wynika z braku rozeznania w obowiązujących regulacjach prawnych, które nie są proste i znajdują się nie tylko w ustawie o ochronie konkurencji i konsumentów.

Ze sprawozdań z działalności Prezesa UOKiK publikowanych na stronie internetowej Urzędu wynika, że w 2019 r. przeprowadzono 6 kontroli antymonopolowych oraz 8 kontroli z zakresu spraw dotyczących ochrony konsumentów, natomiast w 2020 r. 7 kontroli w sprawach antymonopolowych oraz 3 kontrole z zakresu ochrony konsumentów.

Z uwagi na obszerność zagadnienia, poniższy artykuł inicjuje serię tekstów dotyczących kontroli przeprowadzanych w oparciu o przepisy ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów. W kolejnych częściach omówione zostaną takie zagadnienia jak:

• Zasady przeprowadzania kontroli,
• Prawa i obowiązki w relacji kontrolujący – kontrolowany ,
• Środki zaskarżenia i zakończenie kontroli.

Podstawy prawne kontroli Prezesa UOKiK

Kwestie kontroli regulują przepisy ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów (art. 105a-105q), jak również ustawy – Prawo przedsiębiorców[2] (Rozdział 5, ale przepisy przewidują szereg włączeń ich stosowania w przypadku kontroli przeprowadzanych na podstawie ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów). W artykule skupię się na kwestiach najbardziej istotnych z punktu widzenia przedsiębiorcy i tego co powinien wiedzieć i jak postępować w przypadku kontroli przeprowadzanych przez Prezesa UOKiK. Kontrola stanowi dużą ingerencję w swobodę działalności gospodarczej przedsiębiorcy. Warto być na taką sytuację przygotowanym, nie tylko poprzez znajomość obowiązujących przepisów, ale również wypracowując wewnętrzne schematy postępowań, które ułatwią podejmowanie działań, gdy kontrola nastąpi (wewnętrzne instrukcje, manuale, wytyczne, compliance).

Kiedy może zostać przeprowadzona kontrola?

Co do zasady kontrola może być przeprowadzona w toku postępowania przed Prezesem UOKiK, które toczy się z udziałem kontrolowanego przedsiębiorcy jako strony[3], ale również w trakcie postępowania wyjaśniającego (u przedsiębiorcy, któremu nie zarzucono nawet jeszcze naruszenia prawa).[4]

Kto może być kontrolowany?

Kontrola może zostać przeprowadzona u przedsiębiorcy, a także związku przedsiębiorców. Podmiotem kontrolowanym nie może być natomiast konsument.

Kto jest przedsiębiorcą na gruncie ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów (uokk)?

Pojęcie przedsiębiorcy na gruncie uokk jest dosyć szerokie (art. 4 pkt 1 uokk), a przyjęte unormowanie ma służyć skutecznej realizacji celów ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów. W konsekwencji przepisy uokk stosujemy do wielu podmiotów, których działalność może wpływać na rynek i na funkcjonowanie mechanizmów konkurencji.

Przedsiębiorcami są:

• podmioty będące przedsiębiorcami na gruncie ustawy Prawo przedsiębiorców, wykonujące działalność gospodarczą osoby fizyczne, osoby prawne lub jednostki organizacyjne niebędące osobami prawnymi, posiadającymi zdolność prawną oraz wspólnicy spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej,
• osoby fizyczne, prawne, a także jednostki organizacyjne bez osobowości prawnej, posiadające zdolność prawną, organizujące lub świadczące usługi o charakterze użyteczności publicznej[5],
• osoby fizyczne wykonujące zawód we własnym imieniu i na własny rachunek lub prowadzące działalność w ramach wykonywania takiego zawodu[6],
• związki przedsiębiorców.

W sprawach z zakresu kontroli koncentracji za przedsiębiorcę uważa się również osobę fizyczną, która posiada kontrolę nad co najmniej jednym przedsiębiorcą, nawet jeśli nie prowadzi działalności gospodarczej w rozumieniu ustawy Prawo przedsiębiorców, jeżeli podejmuje dalsze działania podlegające kontroli koncentracji (czyli np. chce przejąć kontrolę nad kolejną spółką).

Kto przeprowadza kontrolę?

Osobą przeprowadzającą kontrolę może być upoważniony pracownik UOKiK lub upoważniony pracownik Inspekcji Handlowej. Należy jednakże zauważyć, że najczęściej kontrole przeprowadzają zespoły osób kontrolujących. Oczywiście każda z tych osób musi posiadać stosowne upoważnienie do jej przeprowadzenia.

Ponadto Prezes UOKiK może, na warunkach określonych w ustawie, upoważnić do udziału w kontroli inne osoby, w tym między innymi pracowników organu ochrony konkurencji państwa członkowskiego Unii Europejskiej, jak również osoby posiadające wiadomości specjalne, jeżeli takie wiadomości są niezbędne do przeprowadzenia kontroli (np. biegłych informatyków).[7]

Kontrolujący powinien legitymować się stosownym upoważnieniem do przeprowadzenia kontroli. Upoważnienie wydawane jest przez Prezesa UOKiK (z upoważnienia Prezesa UOKiK działają dyrektorzy komórek organizacyjnych UOKiK oraz delegatur) lub na jego wniosek przez wojewódzkiego inspektora Inspekcji Handlowej.

Upoważnienie do przeprowadzenia kontroli musi spełniać wymogi formalne określone w art. 105a ust. 4 pkt 1-9 uokk, a wśród nich między innymi zawierać: oznaczenie organu kontroli, wskazywać jej podstawę prawną, imię, nazwisko i stanowisko kontrolującego oraz numer jego legitymacji służbowej, określać zakres przedmiotowy kontroli, w tym okres objęty kontrolą, określać datę rozpoczęcia kontroli i przewidywaną datę jej zakończenia.

Kontrole Prezesa UOKiK nie tylko na podstawie uokk…

W artykule „Gdy do Twoich drzwi zapuka UOKiK – poradnik dla przedsiębiorców. Część 1 – Pismo od Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów” dotyczącym pism otrzymywanych od Prezesa UOKiK i działań, które powinien podjąć przedsiębiorca w takiej sytuacji wspominałam, że nie tylko ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów stanowi podstawę działań Prezesa UOKiK. Istnieją również inne przepisy, jak chociażby ustawa z 17.11.2021 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi [8], ustawa z 8.03.2013 r. o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych[9], ustawa z 13.04.2016 r. o systemach oceny zgodności i nadzoru rynku [10] czy też ustawa z 12.12.2003 r. o ogólnym bezpieczeństwie produktów[11], które przyznają Prezesowi UOKiK określone kompetencje, również w zakresie kontroli. W razie potrzeby należałoby się z nimi zapoznać, aby znać swoje prawa i obowiązki wynikające z tamtych przepisów..

W kolejnym artykule omówione zostaną zasady przeprowadzania kontroli. Dowiemy się między innymi czym jest instytucja tajemniczego klienta i czy Prezes UOKiK z niej korzysta…

Przypisy 

[1] Ustawa z 16.02.2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (tj. Dz.U. z 2021, poz. 275).

[2] Ustawa z dnia 6 marca 2018 r. Prawo przedsiębiorców (tj. Dz. U. z 2021, poz.162 ze zm.).

[3] Będzie to postępowanie antymonopolowe w sprawach praktyk ograniczających konkurencję, postępowanie w sprawie kontroli koncentracji, postępowanie w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, postępowanie w sprawie o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone, postępowanie w sprawie nałożenia kary pieniężnej.

[4] Wyjątkiem od tej reguły jest sytuacja przeprowadzenia kontroli przez Prezesa UOKiK bez wszczynania odrębnego postępowania, jeśli złożony zostanie odpowiedni wniosek przez Komisję Europejską lub organ ochrony konkurencji innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej.

[5] Analiza orzecznictwa Prezesa UOKiK pokazuje jak szeroka jest to definicja. Za przedsiębiorców uznawane są między innymi gminy, związki gmin, ale również Narodowy Fundusz Zdrowia a nawet parafie. Przedsiębiorcami są również podmioty prowadzące przedszkola, żłobki, szkoły podstawowe, ponadpodstawowe i wyższe.

[6] Jest to bardzo szeroka grupa do której zalicza się między innymi osoby wykonujące wolne zawody, przykładowo wskakując takie profesje jak: radca prawny, adwokat,  aptekarz, lekarz, pielęgniarka, księgowy, architekt, inżyniera budownictwa, tłumacz przysięgły, agent ubezpieczeniowy, doradca inwestycyjny, a nawet detektyw. Do grupy tej zaliczymy również profesje artystyczne jak kompozytorzy, fotograficy. Z pewnością będą nimi również Influencerzy, co potwierdzają wszczęte przez Prezesa UOKiK postępowania.

[7] W  sytuacji przeprowadzenia kontroli przez Prezesa UOKiK bez wszczynania odrębnego postępowania, Prezes UOKiK może upoważnić do udziału w kontroli pracownika UOKiK, pracownika Komisji Europejskiej lub organu ochrony konkurencji państwa członkowskiego Unii Europejskiej, osoby posiadające wiadomości specjalne, jeżeli do przeprowadzenia kontroli niezbędne są tego rodzaju wiadomości.

[8] Dz.U. z 2021 r., poz. 2262.

[9] t.j. Dz. U. z 2022, poz.893.

[10] t.j. Dz. U z 2022, poz. 5, 974.

[11] t.j. Dz.U. z 2021, poz. 222.