Uprawnienie Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK) do przeszukania pomieszczeń i rzeczy u przedsiębiorcy jest daleko idącą ingerencją w sferę wolności działalności gospodarczej. Z tej racji każdorazowe przeszukanie wymaga autoryzacji przez Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów (SOKiK). Praktyka pokazuje, że SOKiK nie zawsze zgadza się z Prezesem UOKiK.

Wprowadzenie

Przeszukania Prezesa UOKiK u przedsiębiorców budziły zawsze wiele emocji. Prawdopodobnie najwięcej spośród wielu różnych uprawnień, jakimi ten organ dysponuje. Te emocje, czasami też kontrowersje, są zrozumiałe biorąc pod uwagę, jak daleko idącą ingerencją w sferę wolności działalności gospodarczej są przeszukania i jak wysokie kary grożą za ich utrudnianie. Dlatego tak istotne są odpowiednie ramy prawne gwarantujące ochronę przed arbitralnym wykorzystywaniem przez organ antymonopolowy prawa do inicjowania przeszukań. Takie gwarancje zawiera ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów (uokk)[1], uzależniając możliwość prowadzenia przez Prezesa UOKiK przeszukania od uprzedniej autoryzacji SOKiK. Poniżej przedstawiam nie tylko właściwe przepisy uokk wprowadzające warunki inicjowania przeszukań, ale też praktykę ich stosowania przez SOKiK.

Na przeszukanie musi się zgodzić sąd

Prezes UOKiK przeprowadza u przedsiębiorców przeszukania pomieszczeń i rzeczy w sprawach praktyk ograniczających konkurencję. Warunkiem przeprowadzenia przeszukania jest jednak uzyskanie uprzedniej zgody SOKiK[2]. Na rozpatrzenie wniosku o zgodę SOKiK ma 48 godzin[3]. Jeżeli SOKiK uznaje wniosek organu antymonopolowego za uprawniony, wydaje stosowne postanowienie dające Prezesowi UOKiK prawo do rozpoczęcia przeszukania[4].

Udzielnie przez SOKiK zgody na przeszukanie obwarowane jest sprecyzowanymi w uokk warunkami. Prezes UOKiK powinien określić cel przeszukania, wyjaśniając dowodów jakiego naruszenia zamierza poszukiwać i uzasadniając dlaczego spodziewa się je znaleźć u danego przedsiębiorcy. Przepisy uokk precyzują, że celem przeszukania jest „znalezienie i uzyskanie informacji z akt, ksiąg, pism, wszelkiego rodzaju dokumentów lub informatycznych nośników danych, urządzeń oraz systemów informatycznych oraz innych przedmiotów mogących stanowić dowód w sprawie”[5]. We wniosku do SOKiK organ antymonopolowy powinien wykazać także, że „istnieją uzasadnione podstawy do przypuszczenia, że wymienione informacje lub przedmioty” znajdują się w pomieszczeniach przedsiębiorcy, o którego przeszukanie organ wnioskuje[6]. Co więcej, jeżeli przeszukanie ma się odbyć w trakcie postępowania wyjaśniającego (a jest to statystyczną regułą), Prezes UOKiK może liczyć na zgodę SOKiK wyłącznie gdy wykaże istnienie „uzasadnionego podejrzenia poważnego naruszenia przepisów ustawy”, w szczególności „gdy mogłoby dojść do zatarcia dowodów”[7].

Powyższe oznacza, że zgodnie z wymogami uokk sąd ocenia wniosek o zgodę na przeszukanie badając legalność celu przeszukania, badając, czy podjęcie czynności dochodzeniowej w danej sprawie jest uzasadnione. Od Prezesa UOKiK wymaga się bowiem wykazania podstaw do przypuszczenia, że określone, poszukiwane informacje lub przedmioty znajdują się w pomieszczeniach i rzeczach przedsiębiorcy, którego dotyczy wniosek. Przepisy ograniczają także, realizując zasadę proporcjonalności, możliwość przeszukiwania przedsiębiorcy przed postawieniem mu zarzutów (tj. w postępowaniu wyjaśniającym) tylko do najcięższych naruszeń oraz przypadków niecierpiących zwłoki [8].

Gdy sąd odmawia zgody

Rokrocznie Prezes UOKiK przeprowadza przeszukania u co najmniej kilkunastu przedsiębiorców. Przykładowo, w roku 2021 przeszukania odbyły się u 18 przedsiębiorców w siedmiu różnych postępowaniach[9]. Rok wcześniej przeszukiwanych było 6 przedsiębiorców w ramach dwóch postępowań[10]. W roku 2019 Prezes UOKiK przeprowadził przeszukania pomieszczeń i rzeczy 23 przedsiębiorców, w związku z ośmioma różnymi postępowaniami[11]. Z kolei w 2018 przeszukiwanych było 28 przedsiębiorców w związku z dziewięcioma toczącymi się postępowaniami[12].

Lektura postanowień SOKiK dostarcza dowodów na to, że wnosząc o zgodę na przeszukanie Prezes UOKiK musi się liczyć z odmową, jeżeli w uzasadnieniu wniosku nie wykaże spełnienia wymaganych ustawowych przesłanek.

Przykładowo, postanowieniem z 4.05.2018 r. (XVII Amo 20/18) SOKiK odmówił zgody na przeszukanie pomieszczeń i rzeczy czterech przedsiębiorców „z uwagi na niedostateczne uprawdopodobnienie podejrzenia poważnego naruszenie przepisów ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów” (co stanowi kryterium zgody na przeszukanie w trakcie postępowania wyjaśniającego).

Zbliżone były powody odmowy uwzględnienia przez SOKiK wniosku organu, ujawnione w uzasadnieniu postanowienia z 15.06.2018 r. w sprawie XVII Amo 30/18. Zgodnie z jawną wersją tego postanowienia, SOKiK nie zgodził się na przeszukanie dwóch przedsiębiorców z uwagi na „niewskazania w treści żądania, że istnieje uzasadnione podejrzenie poważnego naruszenia przepisów ustawy”. Identycznie uzasadnione zostało postanowienie z tego samego dnia o sygnaturze XVII Amo 31/18 (tym razem dotyczące jednego przedsiębiorcy).

W dniu 22.02.2019 r. zostały z kolei wydane dwa postanowienia (XVII Amo 5/19 i XVII Amo 6/19), w których SOKiK odmówił autoryzowania przeszukań w sumie u trzech przedsiębiorców, które miały umożliwić pozyskanie dowodów w sprawie naruszenia na rynkach produktów leczniczych i systemów informatycznych wykorzystywanych w obrocie tymi produktami. Publiczne wersje postanowień SOKiK nie pozwalają na poznanie motywów odmów.

Wśród świeższych spraw znaleźć można przykłady szerzej uzasadnionych odmów. Postanowieniem z 29.09.2022 r. w sprawie XVII Amo 75/22 SOKiK odmówił wydania zgody na przeprowadzenie przeszukania u przedsiębiorcy (w jawnej wersji postanowienia oznaczonego jako: „(…) w Ł.”) mającego służyć znalezieniu i uzyskaniu informacji dotyczących porozumienia w sprawie ustalania cen odsprzedaży produktów przez organizatora sieci dystrybucji i przedsiębiorców działających w jego sieci odsprzedaży. Zgodnie z jawną wersją postanowienia, uzasadnieniem odmowy zgody na przeszukanie było to, że „Prezes UOKiK nie uprawdopodobnił, aby przedsiębiorca, którego dotyczyło żądanie przeszukania, był dealerem produktów marki (…), ani też aby oferował do sprzedaży produkty tej firmy”. SOKiK stwierdził brak „jakichkolwiek dowodów, że powód mógł uczestniczyć w podejrzewanej zmowie cenowej, której dotyczy[ł] wniosek”, a w konsekwencji uznał, że „nie było możliwe udzielenie zgody na dokonanie przeszukania u tego przedsiębiorcy”.

Tego samego dnia SOKiK wydał też inne postanowienie zawierające identyczne uzasadnienie odmowy zgody na przeszukanie u innego przedsiębiorcy (w jawnej wersji postanowienia oznaczonego jako: „(…) sp. z o.o. sp.k. z siedzibą w K.”) (postanowienie SOKiK z 29.09.2022 r., XVII Amo 78/22). Co ciekawe, kilka dni po dacie wydania ww. postanowienia, w dniu 4.10.2022 r., SOKiK wydał kolejne postanowienie (tym razem pod sygnaturą XVII Amo 80/22) w sprawie przeszukania pomieszczeń i rzeczy przedsiębiorcy oznaczonego w jawnej wersji postanowienia jako „(…) sp. z o.o. sp.k. z siedzibą w K.”) w ramach tego samego (wnioskując z dostępnej treści postanowienia) postępowania wyjaśniającego co poprzednie. Tym razem rozstrzygnięcie było dla Prezesa UOKiK korzystne – udzielona została zgoda na przeszukanie. Wygląda na to, że pierwotna odmowa zmusiła organ antymonopolowy do zgromadzenia dodatkowych informacji mogących przekonać sąd. Powtórne ubieganie się o autoryzowanie przez SOKiK planowanego przeszukania zakończyło się sukcesem UOKiK.

Podsumowanie

 Badając naruszenie zakazu praktyk ograniczających konkurencję Prezes UOKiK regularnie korzysta z przyznanego mu uprawnienia do prowadzenia przeszukań pomieszczeń i rzeczy przedsiębiorców. Przeprowadzenie przeszukania wymaga zgody SOKiK i taką zgodę Prezes UOKiK na ogół otrzymuje. Dobrze jednak wiedzieć – co zdają się potwierdzać podane przykłady, że SOKiK chroni przed nieuzasadnionym wykorzystaniem tego instrumentu dochodzeniowego, sprzeciwiając się np. przeprowadzaniu przeszukania mimo braku dowodów uzasadniających podejrzenie poważnego naruszenia przepisów ustawy (co stanowi warunek przeszukania w trakcie postępowania wyjaśniającego) oraz przeszukaniom u domniemanych uczestników zmowy, których udział w zmowie nie został w żaden sposób uprawdopodobniony.

Przypisy

[1] Ustawa z 16.02.2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (t.j. Dz.U. z 2021, poz. 275).

[2] Art. 105n ust. 2 uokk.

[3] Art. 105n ust. 4 uokk.

[4] Zgoda SOKiK na przeszukanie może być z kolei przedmiotem zażalenia przedsiębiorcy, u którego odbywa się przeszukanie. To konsekwencja wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 16.01.2019 r. (P 19/17), stwierdzającego niekonstytucyjność art. 105n ust. 4 zdanie drugie uokk, który przewidywał, że na postanowienie SOKiK udzielające zgody na przeprowadzenie przeszukania zażalenie nie przysługuje.

[5] Art. 105n ust. 1 uokk.

[6] Art. 105n ust. 1 uokk.

[7] Art. 105n ust. 3 uokk.

[8] Obszerniej, zob. G. Materna, Warunki podejmowania kontroli i przeszukań w postępowaniach z zakresu ochrony konkurencji prowadzonych na podstawie ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów w aspekcie orzecznictwa na tle art. 8 ETPCz, iKAR nr 8/2015, s. 8-23.

[9] Sprawozdanie z działalności UOKiK 2021, Warszawa 2022, s. 17.

[10] Sprawozdanie z działalności UOKiK 2020, Warszawa 2021, s. 26.

[11] Sprawozdanie z działalności UOKiK 2019, Warszawa 2020, s. 22.

[12] Sprawozdanie z działalności UOKiK 2018, Warszawa 2019, s. 18.