Eliminacja nieuczciwych działań, w szczególności w obszarze strategicznym jakim jest bezpieczeństwo żywnościowe, jest jednym z priorytetów zarówno Unii Europejskiej jak i Polski. Na poziomie krajowym stworzono instrumenty służące ochronie tego obszaru jak również przyznano kompetencje Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, który jest organem właściwym w sprawach praktyk nieuczciwie wykorzystujących przewagę kontraktową.


W uzasadnieniu do projektu ustawy z dnia 15 grudnia 2016 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi (tj. Dz.U. z 2020 r. poz. 1213) czytamy, iż „zapewnienie bezpieczeństwa żywnościowego jest podstawowym obowiązkiem każdego państwa, a zapewnienie bezpieczeństwa żywnościowego w Polsce wpisane jest w strategię bezpieczeństwa narodowego, dlatego też szczególnie ważne jest, aby nieprawidłowe relacje handlowe nie wpływały negatywnie na bezpieczeństwo żywnościowe Polski”.

Podmiotowy zakres ochrony – nabywcy i dostawcy produktów rolnych lub spożywczych

Podmiotowo ustawę stosuje się do nabywców i dostawców produktów rolnych lub spożywczych. Nie ma przy tym znaczenia czy dostawca lub nabywca występują jako ostatnie ogniwo w łańcuchu dostaw ww. produktów, czy też działają oni na wcześniejszym etapie dostaw.

Kluczowe z punktu widzenia stosowania przepisów ustawy jest pojęcie produktu rolnego lub spożywczego, którym jest jakakolwiek substancja lub produkt, przetworzony, częściowo przetworzony lub nieprzetworzony, przeznaczony do spożycia przez ludzi lub którego spożycia przez ludzi można się spodziewać z wyjątkiem m.in. pasz, produktów leczniczych, kosmetyków, tytoniu.

Ustawa przewiduje również pewne ograniczenia w zakresie jej podmiotowego stosowania. Jedno z nich dotyczy relacji pomiędzy nabywcami i dostawcami w ramach tzw. dostaw bezpośrednich. Kolejne to wyłączenie dotyczące transakcji pomiędzy dostawcami a spółdzielniami spożywczymi lub grupami producentów, do których dostawca należy. Szczegółowy zakres wyłączeń określony został w art. 3 ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi.

Nieuczciwe praktyki – przykłady ustawowe oraz wynikające z orzecznictwa Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (Prezes UOKiK)

Żeby można było mówić o praktykach nieuczciwie wykorzystujących przewagę kontraktową, konieczne jest przede wszystkim zdefiniowanie samego pojęcia przewagi kontraktowej. Zgodnie z jej definicją zawartą w ustawie o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi, przewaga kontraktowa to sytuacja, w której występuje znaczna dysproporcja w potencjale ekonomicznym nabywcy względem dostawcy albo dostawcy względem nabywcy.

Wykorzystywanie przewagi kontraktowej będzie nieuczciwe w przypadku jej sprzeczności z dobrymi obyczajami i powodowaniu zagrożenia dla istotnego interesu drugiej strony albo naruszaniu takiego interesu.

Katalog praktyk polegających na nieuczciwym wykorzystywanie przewagi kontraktowej jest otwarty.

Ustawa wymienia przykładowe praktyki związane z treścią umów, jak również ich rozwiązywaniem, określając, że nieuczciwe praktyki to przyznanie wyłącznie jednej stronie uprawnienia do rozwiązania umowy, odstąpienia od niej lub jej wypowiedzenia jak również nieuzasadnione rozwiązanie umowy lub zagrożenie jej rozwiązaniem. Nieuczciwym wykorzystaniem przewagi kontraktowej będą również działania związane z opłatami i kosztami. Przykładowo nieuzasadnione wydłużanie terminów zapłaty za dostarczone produkty, w szczególności gdy działanie takie narusza przepisy ustawy o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych lub też uzależnianie zawarcia lub kontynuowania umowy od przyjęcia lub spełnienia przez jedną ze stron innego świadczenia, niemającego rzeczowego ani zwyczajowego związku z przedmiotem umowy.

Prezes UOKiK uznał za praktyki nieuczciwie wykorzystujące przewagę kontraktową między innymi takie działania jak:

• pobieranie przez nabywcę od dostawców produktów środków pieniężnych w postaci udzielanych przez dostawców rabatów na podstawie zawieranych na koniec okresu rozliczeniowego porozumień bez uzgodnienia przed rozpoczęciem danego okresu rozliczeniowego wysokości tych rabatów oraz warunków ich przyznania,
• nieuzasadnione wydłużanie przez nabywcę terminów płatności za dostarczone produkty

Zobowiązanie – często korzystny dla przedsiębiorcy sposób zakończenia postępowania

Część postępowań prowadzonych przez Prezesa UOKiK zakończyła się przyjęciem zobowiązań złożonych przez przedsiębiorców. W postępowaniach tych organ wykazał prawdopodobieństwo istnienia praktyk nieuczciwie wykorzystujących przewagę kontraktową. Do takich zachowań zaliczył między innymi:

• brak określenia przez nabywcę sposobu wyznaczania terminów odbioru produktów od dostawców, który umożliwiałby im zaplanowanie dostaw i zapewnił równomierny odbiór surowca od wszystkich dostawców,
• zobowiązanie dostawców produktów do wyrażenia zgody na potrącenie z zapłaty należnej od nabywcy składek na rzecz związku zrzeszającego producentów określonych produktów,
• ustalenie w umowach kontraktacji ogólnej zasady płatności za dostarczony produkt nie w relacji do daty pojedynczej zrealizowanej dostawy, ale wszystkich dostaw w danym miesiącu, co w konsekwencji może powodować nieuzasadnione wydłużenie terminu płatności,
• wskazanie w ramowej umowie kontraktacji sposobu ustalenia ceny za skupowane produkty przy użyciu niejasnych kryteriów, uniemożliwiających dostawcy określenie jej wysokości.

Istotne jest, że złożenie przez przedsiębiorcę zobowiązania może być korzystnym dla niego zakończeniem postępowania administracyjnego. Takie rozstrzygnięcie nigdy nie wiąże się z nałożeniem na przedsiębiorcę kary pieniężnej. W innych przypadkach Prezes UOKiK może nałożyć na dostawcę lub nabywcę karę pieniężną w wysokości do 3% obrotu osiągniętego w roku obrotowym poprzedzającym rok nałożenia kary.