Prawo konkurencji wpływa na coraz to nowe aspekty naszego życia codziennego. W ostatnim czasie Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (dalej: Prezes UOKiK), podobnie jak Komisja Europejska i inne organy antymonopolowe, coraz częściej przyglądają się porozumieniom pracodawców dotyczącym warunków zatrudnienia, w tym wynagradzania pracowników. Warto przybliżyć przykłady najnowszych decyzji w takich sprawach, a także dotyczące tej tematyki dokumenty typu soft-law, które mają zwiększać antymonopolową świadomość pracodawców i pracowników.

Wprowadzenie

W maju br. Komisja Europejska wydała dokument Antitrust in Labour Markets – policy brief,[1] stanowiący pewnego rodzaju raport oceniający szkodliwe skutki antykonkurencyjnych porozumień na rynku pracy, a także sygnalizujący krajowym organom priorytet w zakresie ich egzekwowania. Na odpowiedź polskiego organu nie trzeba było długo czekać, bo już na początku lipca wraz z komunikatem prasowym opublikowany został Poradnik Prezesa UOKiK pn. „Zmowy i nadużycia na rynku pracy. Prawo konkurencji a sprawy pracownicze”[2].

W treści poradnika wskazano najczęstsze sposoby, w jaki pracodawcy mogą naruszyć prawo konkurencji. Zaliczono do nich m.in. obniżanie lub ustalanie górnego poziomu wynagrodzeń pracowników (wage-fixing agreement), zakaz wzajemnego konkurowania o pracowników (no-poaching agreement), czy wspólne ustalanie warunków pracy, takich jak liczba dni pracy zdalnej lub innych pozapłacowych benefitów. Tego rodzaju ustalenia mogą zostać uznane za naruszające art. 6 ust. 1 pkt 1 oraz 3 u.o.k.k.[3], a także ich unijne odpowiedniki, art. 101 ust. 1 lit. a) oraz c) Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej[4] bez potrzeby badania ich antykonkurencyjnych skutków rynkowych (porozumienia cenowe oraz podziałowe).

Warto również podkreślić, iż zgodnie z wydanymi wytycznymi, za „pracownika” należy postrzegać nie tylko osobę zatrudnioną na podstawie umowy o pracę, ale także świadczącą pracę w oparciu o umowę zlecenie oraz osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą, jeżeli w praktyce działają jak pracownik według przepisów prawa pracy[5].

Czym jest wage-fixing?

Mianem wage-fixing określane jest skoordynowane działanie przedsiębiorców polegające na wspólnym ustalaniu wysokości płac dla pracowników (np. obniżenie lub ustalenie górnego pułapu zarobków, czy też braku podwyżek). Takie zachowanie może znacząco niwelować ryzyko odejścia pracownika do konkurenta, bo zmniejsza możliwość otrzymania przezeń lepszej oferty[6]. Na podstawie wybranych decyzji polskiego organu antymonopolowego postaram się przybliżyć Państwu to zagadnienie.

Ustalanie wynagrodzeń w żużlu

W jednej z prowadzonych spraw Prezes UOKiK stwierdził, że Polski Związek Motorowy przy pomocy Ekstraligi Żużlowej ustalając Regulaminy oraz stosowne do nich załączniki od 4 listopada 2013 r. do 31 października 2022 r. umyślnie regulował maksymalne stawki wynagrodzeń żużlowców startujących w polskich ligach[7], co stanowiło naruszenie prawa konkurencji[8]. Warto dodać, że kluby z reguły zawierają ze sportowcami umowy cywilne (tzw. kontrakty o profesjonalne uprawianie sportu), a więc sportowcy traktowani są jako przedsiębiorcy zgodnie z podejściem przyjmowanym w prawie konkurencji. Taka koordynacja działań klubów, w ramach porozumienia wiązała się z pokrzywdzeniem samych zawodników (pracowników), których możliwości wynegocjowania wyższych stawek zostały znacząco ograniczone. Gdyby nie zawiązano takiego porozumienia, kluby mogłyby samodzielnie decydować o wynagrodzeniu zawodników. To zaś zróżnicowałoby oferowane warunki, a w efekcie umożliwiłoby tym zawodnikom wybieranie spośród różnych ofert tych najbardziej dla nich korzystnych. Poza tym, stawki, po których kluby mogły zgodnie z porozumieniem kontraktować zawodników uzależnione były od poziomu ligi, w której dany zespół się znajdował. Im wyższa liga, tym większe stawki kluby mogły zaoferować swoim pracownikom. Tego rodzaju działanie znacząco utrudniało klubom z niższych lig konkurowanie o najlepszych zawodników, co z kolei przekładało się na utrudnione możliwości awansu do wyższej ligi[9].

Organu antymonopolowego nie przekonały argumenty, że działanie to miało zapewnić klubom stabilność finansową oraz uchronić je przed upadłościami, a wprowadzone porozumieniem limity nie miały negatywnego wpływu na rotacje zawodników między klubami żużlowymi[10]. Prezes UOKiK za te praktyki nałożył na Polski Związek Motorowy i Ekstraligę Żużlową kary finansowe w łącznej wysokości ponad 5,2 mln zł.

Zmowa klubów koszykarskich

W kolejnej ze spraw Prezes UOKiK ustalił, że kluby koszykarskie przy pomocy Polskiej Ligi Koszykówki (PLK) wspólnie ustaliły, że wobec wcześniejszego zakończenia sezonu 2019/2020 spowodowanego epidemią COVID-19, nie wypłacą należnego swoim zawodnikom (pracownikom) wynagrodzenia w całości. Poza wymianą wrażliwych informacji (nt. ustaleń z zawodnikami, agentami oraz sponsorami dot. rozliczania umów), kluby w tej samej formie oraz o tej samej godzinie opublikowały identyczne oświadczenie zawierające deklarację o braku możliwości wypłaty zawodnikom wynagrodzeń za cały sezon ze względu na nadzwyczajne okoliczności[11]. PLK poza angażowaniem się w procesie tworzenia oświadczenia, deklarowała pełne wsparcie oraz nieodpłatną pomoc prawną w związku z procesem rozliczania się z zawodnikami.

Kluby podkreślały, że wykonanie umów z zawodnikami stało się niemożliwe w związku z działaniem siły wyższej i nadzwyczajną zmianą stosunków, a negocjacje z zawodnikami w tym zakresie prowadzone były indywidualnie oraz osobno przez każdy z nich, co miało podkreślać brak zmowy między nimi. Prezes UOKiK podkreślił jednak, że nie kwestia zasadności wypowiedzeń oraz ewentualnych rozliczeń, a samo wspólne ustalanie skoordynowanego postępowania przez kluby było naruszeniem prawa konkurencji[12].

Prezes UOKiK uznał, że takie działania klubów zmierzały do uzyskania przewagi negocjacyjnej nad zawodnikami. Zawodnicy wiedząc, że w innych zespołach sytuacja dot. niewypłacania wynagrodzeń jest podobna, mogli zaniechać dążenia do zmiany klubu na lepszy. W momencie gdy wszystkie kluby ustaliły jednolity sposób działania w obliczu wcześniejszego zakończenia sezonu, brak różnic w ich podejściu do umów z zawodnikami nie pogorszył ich pozycji jako pracodawców. Udział w porozumieniu kosztował 17 podmiotów kary finansowe w łącznej wysokości 946 440,50 zł[13].

Kary

W przypadku naruszenia wyżej opisanych zakazów Prezes UOKiK może nałożyć karę nawet do 10% obrotu danego przedsiębiorstwa osiągniętego w roku poprzedzającym rok nałożenia kary. Do odpowiedzialności mogą zostać również pociągnięte osoby zarządzające, na które może zostać nałożona kara do 2 milionów złotych (w przypadku menedżerów instytucji finansowych może to być nawet do 5 milionów złotych). Warto wspomnieć, że zarządzający mogą zostać pociągnięci do odpowiedzialności tylko w przypadku wydania decyzji w stosunku do przedsiębiorcy (nie mogą odpowiadać samoistnie bez stwierdzenia naruszenia przedsiębiorcy) .

Poza przedsiębiorstwami bezpośrednio uczestniczącymi w naruszeniu, zgodnie ze zmianami wprowadzonymi implementacją dyrektywy ECN+[14], na nowych zasadach do odpowiedzialności finansowej za tego rodzaju naruszenie mogą zostać pociągnięte przedsiębiorstwa wywierające decydujący wpływ na naruszające przedsiębiorstwo (w tym ich menadżerowie) oraz związki przedsiębiorstw[15].

Podsumowanie

Na przestrzeni ostatnich lat możemy zaobserwować wzmożone zainteresowanie zarówno krajowych, jak i unijnych organów ochrony konkurencji zagadnieniem antykonkurencyjnych porozumień pracodawców. Organy antymonopolowe oprócz wydanych decyzji stwierdzających naruszenie prawa konkurencji, sprawują również funkcję edukacyjną wydając niewiążące dokumenty soft law. Mają one na celu budowanie świadomości przedsiębiorców, kadr menadżerskich, działów prawnych oraz kadr, ale także samych pracowników w zakresie potencjalnych ryzyk. Podmioty zatrudniające powinny jak najszybciej zweryfikować swoją działalność pod kątem ewentualnych ryzyk antymonopolowych, aby nie narazić się na surowe kary, jakie będą mogły na nie nałożyć organy ochrony konkurencji.

O tym, że są to ryzyka realne świadczą np. ostatnie działania Prezesa UOKiK. Ogłaszając przywołany w artykule poradnik dla pracodawców organ antymonopolowy ogłosił, że wszczął postępowanie mające ustalić, czy przedsiębiorcy świadczący na rzecz znanych sieci handlowych usługi transportowe nie uzgodnili, że nie będą konkurować pomiędzy sobą o pracowników[16].

Przypisy

[1] Antitrust in Labour Markets – policy brief, link: https://competition-policy.ec.europa.eu/document/download/adb27d8b-3dd8-4202-958d-198cf0740ce3_en?filename=kdak24002enn_competition_policy_brief_antitrust-in-labour-markets.pdf

[2] Komunikat Prezesa UOKiK z dnia 8 lipca 2024 r., link: https://uokik.gov.pl/zmowy-na-rynku-pracy-stop-to-nielegalne

[3] Ustawa z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 594).

[4] Traktat o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej (Dz. Urz. UE C 202 z 7.6.2016 r).

[5] Rozdział 10 Poradnika UOKiK, „Zmowy i nadużycia na rynku pracy, Prawo konkurencji a sprawy pracownicze”.

[6] Por. Komunikat Prezesa UOKiK z dnia 8 lipca 2024 r., link: https://uokik.gov.pl/zmowy-na-rynku-pracy-stop-to-nielegalne

[7] Decyzja Prezesa UOKiK nr DOK-1/2023 z 5 czerwca 2023 r.

[8] Działanie przedsiębiorców uznane zostało za naruszenie art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów oraz art. 101 ust. 1 lit. a) Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, ze względu na ustalony wpływ na handel między Państwami Członkowskimi UE.

[9] Decyzja Prezesa UOKiK nr DOK-1/2023 z 5 czerwca 2023 r., pkt 160.

[10] Decyzja Prezesa UOKiK nr DOK-1/2023 z 5 czerwca 2023 r., pkt 166-167.

[11] Decyzja Prezesa UOKiK nr DOK-1/2022 z 20 października 2022 r., pkt 40.

[12] Decyzja Prezesa UOKiK nr DOK-1/2022 z 20 października 2022 r., pkt 98.

[13] Prezes UOKiK w drodze decyzji nałożył karę finansową na 16 klubów koszykarskich oraz Polską Ligę Koszykówki organizującą oraz zarządzającą rozgrywkami najwyższej ligi w koszykówce.

[14] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1 z dnia 11 grudnia 2018 r. mająca na celu nadanie organom ochrony konkurencji państw członkowskich uprawnień w celu skuteczniejszego egzekwowania prawa i zapewnienia należytego funkcjonowania rynku wewnętrznego (Dz.U. L 11 z 14.1.2019, str. 3–33).

[15] O zasadach wymiaru kar nakładanych przez Prezesa UOKiK za praktyki ograniczające konkurencję pisaliśmy już w odrębnym artykule: https://hansberrytomkiel.com/prezes-uokik-zaktualizowal-wyjasnienia-w-sprawie-kar-nakladanych-na-przedsiebiorcow-za-praktyki-ograniczajace-konkurencje

[16] Komunikat Prezesa UOKiK z dnia 8 lipca 2024 r., link: https://uokik.gov.pl/zmowy-na-rynku-pracy-stop-to-nielegalne