Treść oświadczeń, jakie w wyniku decyzji Prezesa UOKiK składa przedsiębiorca naruszający interesy konsumentów ma istotne znaczenie dla możliwości realizowania skutecznej ochrony konsumentów i realnego przełożenia efektów decyzji organu na poprawę ich sytuacji. Jaka jest zatem praktyka orzecznicza Prezesa UOKiK w tym zakresie?

W przypadku praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, Prezes UOKiK może wydać:

• decyzję o uznaniu praktyki za naruszającą zbiorowe interesy konsumentów i nakazującą zaniechanie jej stosowania (art. 26 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów, uokk),
• decyzję o uznaniu praktyki za naruszającą zbiorowe interesy konsumentów i stwierdzającą zaniechanie jej stosowania (art. 27 uokk),
• tzw. decyzję zobowiązującą (art. 28 uokk).

Dodatkowo, w każdej z tych decyzji, Prezes UOKiK może nałożyć na przedsiębiorcę dopuszczającego się praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów obowiązek złożenia jednokrotnego lub wielokrotnego oświadczenia o treści i w formie określonej w decyzji.

Obowiązek taki nakładany jest zasadniczo jako tzw. środek usunięcia trwających skutków naruszenia zbiorowych interesów konsumentów. Zgodnie z art. 26 ust. 4 uokk, środki usunięcia trwających skutków naruszenia, a zatem i obowiązek złożenia określonych oświadczeń przez przedsiębiorcę, powinny być proporcjonalne do wagi i rodzaju naruszenia oraz konieczne do usunięcia jego skutków.

Jak w praktyce Prezes UOKiK korzysta z przyznanych mu uprawnień

Wiele decyzji Prezesa UOKiK, ze względu na skomplikowaną materię prawną, której dotyczą, użycie formalnego języka prawniczego, konieczność powołania licznych przepisów, może być nieczytelnych, niejasnych dla zwykłego konsumenta. Nawet w przypadku, gdy konsument dowie się o wydaniu decyzji i zapozna się z jej treścią, może nie być świadomy konsekwencji jej wydania dla jego własnej sytuacji prawnej.

W decyzjach Prezesa UOKiK można spotkać się z praktyką nakładania na przedsiębiorców obowiązku udzielenia konsumentom szczegółowego pouczenia co do przysługujących im uprawnień, w związku z uprawomocnieniem się takiej decyzji. Realizacja tych uprawnień ma pozwolić na usunięcie skutków praktyk w odniesieniu do każdego z dotkniętych nią konsumentów.

Przykładowo, w decyzji z dnia 3 lutego 2020 r. nr RBG-1/2020, wydanej przeciwko Idea Bank SA w związku z praktykami missellingu przy oferowaniu konsumentom nabycia obligacji korporacyjnych emitowanych przez spółkę GetBack SA, niezależnie od obowiązku dokonania tzw. rekompensaty publicznej, Prezes UOKiK nałożył na bank obowiązek przekazania konsumentom niezwykle precyzyjnych informacji dotyczących możliwości uzyskania owej rekompensaty od przedsiębiorcy. Dodatkowo, zgodnie z treścią decyzji, każdy z konsumentów ma otrzymać informację, że prawomocne decyzje Prezesa UOKiK mają charakter prejudykatu w postępowaniu sądowym, co wyjaśniono następująco: „Oznacza to, że ustalenia Prezesa Urzędu co do faktu stosowania praktyki naruszającej zbiorowe interesu konsumentów są dla sadu wiążące. Nie musi o w tym zakresie prowadzić własnego postępowania dowodowego. Konsumenci mogą się powołać na prawomocną decyzję Prezesa UOKiK, gdy będą chcieli dochodzić swoich praw przed sądem powszechnym.” W ww. oświadczeniu bank ma także pouczyć konsumentów, że wydanie niniejszej decyzji nie zamyka im drogi indywidualnego dochodzenia roszczeń.

Ponadto, bank został zobowiązany do publikacji na swojej stronie internetowej informacji o stosowaniu praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów opisanych w decyzji oraz informacji o prejudycjalnym charakterze decyzji Prezesa UOKiK (analogicznej, jak przytoczona powyżej).

Forma i miejsce publikacji oświadczenia mają znaczenie

Prezes UOKiK najczęściej nakazuje przedsiębiorcy, który dopuścił się praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, wysłanie oświadczeń pisemnych do konsumentów oraz publikację oświadczeń na stronach internetowych przedsiębiorców.

Warto jednak zwrócić uwagę na decyzję Prezesa UOKiK nr DOIK 12/2017, dotyczącą praktyki Banku Millennium SA polegającej na wprowadzaniu konsumentów w błąd co do skutków wpisania postanowień stosowanych we wzorcach przez bank do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone.

W pkt. II ww. decyzji nakazano bankowi złożenie oświadczenia w formie pisemnej i skierowanie go do konsumentów listami poleconymi, ponadto nakazano publikację tego oświadczenia na stronie internetowej banku oraz w serwisie społecznościowym Twitter. Niewątpliwie nakaz publikacji oświadczenia w serwisie społecznościowym jest próbą dotarcia do szerszego kręgu odbiorców, powszechnie korzystających z tego rodzaju serwisów.

W praktyce orzeczniczej Prezesa UOKiK nakazuje się przedsiębiorcom publikację oświadczeń także w mediach „tradycyjnych” (np. telewizji). Najczęściej dzieje się tak w sytuacjach, gdy do danego naruszenia interesów konsumentów doszło właśnie za pośrednictwem tego medium, np. w reklamach telewizyjnych. Tego rodzaju przypadek dotyczy decyzji Prezesa UOKiK nr DDK 3/2016, na mocy której zobligowano Alior Bank do publikacji komunikatu kierowanego do konsumentów nie tylko na stronie internetowej Banku, ale i w telewizji (w oznaczonym programie i czasie antenowym). Zarzucona bankowi praktyka polegała na uniemożliwieniu konsumentom zapoznania się z wymaganymi informacjami o kosztach kredytu konsumenckiego udzielanego przez bank, z uwagi na wielkość czcionki oraz krótki czas ich prezentacji w reklamach telewizyjnych.

W ostatnim czasie coraz rzadziej można spotkać się z nałożeniem obowiązku zamieszczenia stosownych oświadczeń przez przedsiębiorców w prasie. Wydaje się, że związane jest to z powszechnością dostępu do Internetu oraz łatwością dotarcia przez konsumentów do potrzebnych informacji w sieci. Ogłoszenia w prasie mają z natury dość ograniczony zasięg, przede wszystkim, gdy chodzi o czas ich udostępniania (nawet gdyby nakazać wielokrotną publikację). Wydaje się, że wciąż mogą odgrywać istotną rolę w odniesieniu do praktyk skierowanych np. do seniorów, czy też praktyk, które ujawniają się na mniejszych, lokalnych rynkach (przykładowo: nieuczciwe/nierzetelne reklamy zamieszczone w lokalnej prasie).

Cel nadrzędny – dotrzeć do szerokiego grona konsumentów

Rozważając ewentualne skutki dopuszczenia się przez przedsiębiorcę praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów należy zatem uwzględniać nie tylko możliwość nałożenia przez Prezesa UOKiK kary pieniężnej, czy orzeczenia tzw. rekompensaty publicznej, ale także możliwość nałożenia kosztownych obowiązków publikacyjnych. Wysłanie listów poleconych np. do tysięcy klientów, czy zamieszczenie stosownych ogłoszeń w prasie/radiu lub telewizji może stanowić istotne obciążenie finansowe dla przedsiębiorcy. Niekiedy wprawdzie przyjmowano w orzecznictwie, że koszty owych oświadczeń powinny być uwzględniane przy wymiarze kary pieniężnej za stosowanie praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów (np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 lutego 2014 r. w sprawie III SK 18/13), można mieć wątpliwości, czy tego rodzaju podejście będzie utrzymane. Jak się wydaje, nakładane decyzją Prezesa UOKiK obowiązki złożenia stosownych oświadczeń nie pełnią funkcji represyjnej (nie są quasi-karą), a mają na celu jedynie usunięcie negatywnych skutków praktyk . Ponadto, należy zwrócić uwagę, że nałożenie przez Prezesa UOKiK na przedsiębiorcę obowiązku złożenia określonych oświadczeń najczęściej ma na celu pouczenie konsumentów o uprawnieniach związanych z niedozwolonymi praktykami przedsiębiorcy. Realizacja tych uprawnień przez konsumentów może także łączyć się z koniecznością poniesienia znacznych nakładów finansowych, często tym większych, im więcej konsumentów uda się skutecznie pouczyć.