Od 20 maja br. obowiązuje szereg nowych przepisów ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów[1]. W naszym krótkim cyklu chcemy przybliżyć zmiany najbardziej, naszym zdaniem, istotne z perspektywy przedsiębiorców. O ile w ubiegłym tygodniu staraliśmy się przybliżyć Państwu najważniejsze zmiany dotyczące prowadzonych przez UOKiK postępowań, w obecnym artykule skoncentrujemy się najistotniejszych zmianach dotyczących odpowiedzialności i karania.

Odpowiedzialność spółek-matek

Rozszerzenie kręgu podmiotów odpowiedzialnych za stosowanie praktyk ograniczających konkurencję to chyba jedna z najpoważniejszych zmian wprowadzonych przy okazji wspomnianej wyżej nowelizacji. W konsekwencji obecnie już nie tylko przedsiębiorca bezpośrednio zaangażowany w antykonkurencyjną zmowę, czy nadużywanie pozycji dominującej, ale także podmiot go kontrolujący (tzw. spółka-matka) będzie mógł być pociągnięty do odpowiedzialności za daną praktykę rynkową oraz objęty karą pieniężną nałożoną przez Prezesa UOKiK[2].

Odpowiedzialność ta będzie dotyczyć zarówno przypadków naruszenia polskiego, jak i unijnego prawa konkurencji (art. 6 i 9 uokk oraz art. 101 i 102 TFUE). Podstawy tej odpowiedzialności zostały wskazane w nowych przepisach art. 6b i 9a ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów. Przesłanką odpowiedzialności spółki-matki (czyli przedsiębiorcy wywierającego decydujący wpływ na sprawcę naruszenia) jest sprawowanie kontroli nad przedsiębiorcą, który dopuścił się naruszenia[3], spółka-matka nie musi być w jakikolwiek sposób zaangażowana w to naruszenie.

Dodatkowo, jako że już wcześniej przepisy ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów przewidywały odpowiedzialność menedżerów (osób zarządzających) przedsiębiorców dopuszczających się porozumień ograniczających konkurencję[4] wraz z możliwością nakładania na nich kar pieniężnych do 2 mln zł[5], regulacje te zostały rozszerzone. Obecnie zatem w przypadku antykonkurencyjnych porozumień pociągnięci do odpowiedzialności i ukarani będą mogli być zarówno przedsiębiorca będący uczestnikiem zmowy i jego menedżerowie, jak i podmiot kontrolujący sprawcę naruszenia (spółka-matka) oraz jego menedżerowie[6].

Wprowadzenie takich regulacji oznacza istotne rozszerzenie kręgu podmiotów, które mogą być pociągnięte do odpowiedzialności i ukarane za naruszenie zakazów stosowania praktyk ograniczających konkurencję. Wprawdzie jeszcze przed wejściem w życie omawianej nowelizacji uokk Prezes UOKiK wydawał decyzje, w których pociągał do odpowiedzialności spółki-matki bezpośrednich sprawców naruszeń, jednak decyzje te nie są jeszcze prawomocne[7]. Dodatkowo zaś z uwagi na brak we wcześniejszym stanie prawnym bezpośrednich podstaw do karania spółek-matek w decyzjach tych Prezes UOKiK przypisywał karanym spółkom-matkom bezpośredni udział w antykonkurencyjnych praktykach. Była to zatem przede wszystkim odpowiedzialność spółek-matek z tytułu rzekomego naruszenia przez te podmioty np. art. 6 uokk, a nie jak będzie teraz  – odpowiedzialność za swoisty brak nadzoru nad spółką-córką, która dopuściła się praktyki.

Kary łączne i odpowiedzialność solidarna

Z wprowadzeniem bezpośrednich podstaw odpowiedzialności spółek-matek wiąże się kwestia zmian w sposobie nakładania kar pieniężnych w oparciu o przepisy uokk. Obecnie, na podstawie znowelizowanych przepisów, w przypadku prowadzenia postępowania wobec kliku podmiotów z danej grupy kapitałowej (sprawcy naruszenia oraz przedsiębiorcy lub przedsiębiorców wywierających na niego decydujący wpływ) będzie wydawana jedna decyzja oraz nakładana jedna kara łączna. Kara ta będzie liczona w oparciu o łączny obrót przedsiębiorcy wywierającego decydujący wpływ oraz przedsiębiorców, na których taki wpływ jest wywierany[8].

Jest to istotna różnica, gdyż wcześniej nawet w przypadku karania kilku przedsiębiorców z danej grupy kapitałowej kary były wymierzane osobno dla każdego podmiotu w oparciu o obrót generowany przez tenże podmiot. Dodatkowo wszystkie podmioty z grupy, na które będzie nałożona kara łączna, będą ponosiły solidarną odpowiedzialność za jej zapłatę[9].

Można spodziewać się, że konsekwencją wprowadzonych zmian w omawianym zakresie będzie wzrost wysokości kar nakładanych w decyzjach dotyczących antykonkurencyjnych praktyk wydawanych przez Prezesa UOKiK.

Wyższe kary dla związków przedsiębiorców

Związki przedsiębiorców, czyli np. stowarzyszenia lub izby branżowe lub zawodowe, są obok indywidualnych przedsiębiorców adresatami zakazów stosowania praktyk ograniczających konkurencję. Równocześnie w przypadku naruszenia tych zakazów na takie związki mogą być nałożone kary pieniężne.

Omawiana nowelizacja ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów w istotny sposób podwyższa kary, które będą mogły być nałożone na związki przedsiębiorców. Jeżeli związek przedsiębiorców dopuści się naruszenia prawa związanego z działalnością swoich członków, wymierzana mu kara będzie mogła wynosić do 10 proc. sumy obrotów członków tego związku prowadzących działalność na rynku, którego dotyczyło naruszenie (osiągniętych w roku poprzedzającym rok nałożenia kary)[10].

Wcześniej kary tego rodzaju były obliczane w odniesieniu do obrotów generowanych przez sam związek, co w praktyce dawało dość niskie kwoty nawet w przypadku organizacji, których członkowie osiągali potencjalnie bardzo wysokie obroty (np. podmioty rynku finansowego). W kontekście nowych regulacji przedsiębiorca będący np. członkiem stowarzyszenia czy izby branżowej będzie musiał w ramach oceny własnych ryzyk antymonopolowych wziąć pod uwagę również ryzyka potencjalnie bardzo wysokich kar związanych z ewentualnym naruszeniem prawa konkurencji przez organizację biznesową, której dany przedsiębiorca jest członkiem.

Wreszcie szansa na leniency w zmowach przetargowych

Zmowy przetargowe to nie tylko antykonkurencyjne praktyki zakazane na podstawie art. 6 uokk, ale i przestępstwa, z którymi związana jest odpowiedzialność prawnokarna z art. 305 Kodeksu karnego[11]. W konsekwencji w odniesieniu do tego rodzaju praktyk dotychczas w zasadzie nie działał skutecznie program leniency (który zakłada, pod pewnymi warunkami, możliwość uniknięcia kary przez uczestnika zakazanej zmowy w zamian za podjęcie współpracy i dostarczanie informacji lub dowodów Prezesowi UOKiK w toku postępowania[12]). Działo się tak, ponieważ ewentualne przyznanie się przez daną firmę do udziału w zmowie przetargowej przybliżałoby szanse na ukaranie osób zarządzających tego podmiotu (a w przypadku osób fizycznych prowadzących indywidualnie działalność gospodarczą – tych osób fizycznych) w oparciu o art. 305 kk karą pozbawienia wolności do 3 lat.

Omawiana nowelizacja wprowadza w tym zakresie korzystną zmianę. Zgodnie z nowym przepisem art. 305 par. 6 kk podmiot, który dopuścił się zmowy przetargowej nie będzie podlegał odpowiedzialności karnej w sytuacji, gdy o fakcie naruszenia prawa powiadomił m.in. Prezesa UOKiK (lub analogiczny organ odpowiedzialny za ochronę konkurencji w innym państwie UE) albo Komisję Europejską (będącą unijnym organem antymonopolowym). Aby zwolnienie to było możliwe, zawiadomienie o wspomnianym naruszeniu prawa musi zostać złożone wcześniej nim dowie się o tym organ odpowiedzialny za ściganie przestępstw (prokurator).

Przypisy: 

[1] Dalej także jako: uokk.

[2] Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, dalej jako: Prezes UOKiK lub UOKiK.

[3] Wywieranie decydującego wpływu, w rozumieniu znowelizowanej uokk, zachodzi w sytuacji, gdy między przedsiębiorcami istnieją takie powiązania ekonomiczne, prawne lub organizacyjne, których skutkiem jest wykonywanie lub dostosowywanie się przez przedsiębiorcę, na którego jest wywierany decydujący wpływ, do instrukcji udzielanych mu przez przedsiębiorcę wywierającego decydujący wpływ, w sposób ograniczający lub uniemożliwiający jego samodzielne zachowania na rynku (por. art. 6a ust. 2 uokk).

Domniemywa się, że przedsiębiorca wywiera ww. decydujący wpływ, jeżeli jego udział
w kapitale przedsiębiorcy, na którego wywiera on decydujący wpływ, przekracza 90 proc. (por. art. 6a ust. 3 uokk).

[4] Por. art. 6a uokk.

[5] Por. art. 106a uokk.

[6] Por. art. 6b ust. 4 uokk.

[7] Por. decyzję DOK-5/2020 dot. zmowy na rynku ciepła w Warszawie, czy decyzje DOK-8/2021 i DOK-6/2021  dot. zmowy dilerów ciężarówek DAF.

[8] Por. art. 106 ust. 3a uokk.

[9] Por. art. 106c uokk.

[10] Por art. 106 ust. 1a uokk.

[11] Dalej jako: kk.

[12] Por. art. 113a uokk.