Rozwój platform usług cyfrowych zrewolucjonizował współczesną gospodarkę, przynosząc ze sobą szczególną mieszankę korzyści i zagrożeń. Nie bez powodu największych dostawców usług platformowych nazwano „strażnikami dostępu”. Określenie to bardziej niż z językiem prawniczym może się kojarzyć z bohaterami legend lub kina superbohaterskiego, ale oddaje rolę jaką w świecie gospodarki cyfrowej odgrywają np. Google, Amazon, czy Facebook. Mają szereg mocy dostępnych tylko im. Łączą dostawców usług lub produktów z odbiorcami (innymi profesjonalistami lub konsumentami). Strażnicy dostępu mogą jednak niesprawiedliwie wykorzystywać swoją siłę np. nieuczciwie wykorzystując sobie tylko znane dane o przedsiębiorcach korzystających z ich platformy lub utrudniając konsumentom odejścia do swojego rywala. Przeciwdziałać temu ma ogólnoeuropejska regulacja rynku cyfrowego w postaci Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 2022/1925 lepiej znanego jako Akt o rynkach cyfrowych (Digital Markets Act, DMA). Przybliżamy podstawowe elementy DMA w szczególnym momencie, kiedy decyduje się które konkretnie platformy będą poddane regulacji.

DMA i unijna regulacja rynków cyfrowych

 Akt o rynkach cyfrowych (DMA)[1] jest częścią szerszej strategii UE, której deklarowane dalekosiężne cele wykraczają poza wąsko rozumiane kwestie gospodarcze[2]. Przyjęto go niemal równolegle z innym rozporządzeniem regulującym działalność przedsiębiorstw w środowisku cyfrowym, tj. Aktem o usługach cyfrowych (DSA)[3]. DMA i DSA mają wspomagać „tworzenie bezpieczniejszego i bardziej otwartego jednolitego rynku cyfrowego, który zapewni ochronę podstawowych praw użytkowników i równe warunki działania dla przedsiębiorstw”[4]. Jednak podczas gdy DSA dotyczy bardziej problemu ochrony praw użytkowników platform internetowych przed nielegalnymi, szkodliwymi treściami i ma zastosowanie do szerokiego grona podmiotów działających w przestrzeni cyfrowej, DMA jest regulacją skierowaną tylko do tych największych platform internetowych. Jej przyjęcie to efekt przyznania, że prawo konkurencji nie jest wystarczające do przeciwdziałania praktykom strażników dostępu szkodzących rynkowi. Przede wszystkim z uwagi na to, że prawo konkurencji jest stosowane reaktywnie, dopiero po tym jak problematyczne zachowanie rynkowego dominanta (strażnika dostępu) ujawni się na rynku (ex post). DMA wprowadza generalną regulację, dzięki której strażnicy dostępu – bez długoletnich postępowań antymonopolowych – nie będą podejmować działań nieuczciwych, szkodzących użytkownikom biznesowym lub końcowym.

Strażnicy dostępu – kim są

DMA odnosi się do wąskiej grupy tzw. strażników dostępu. Pod tym pojęciem kryją się takie przedsiębiorstwa świadczące podstawowe usługi związane z działalnością platform online (np. pośrednictwo internetowe, wyszukiwarki i przeglądarki internetowe, serwisy społecznościowe, udostępnianie wideo i internetowe usługi reklamowe)[5], które przez swoją silną pozycję rynkową mogą wpływać na rynek, mają duże znaczenie dla użytkowników i trwale ugruntowaną pozycję[6].

Miarą potencjału dostawcy usług platformowych do wpływania na rynek nie jest, jak w prawie konkurencji, ustalenie pozycji dominującej, tylko spełnienie łącznie następujących kryteriów:

• obrót i wartość rynkowa: uzyskiwanie w trzech ostatnich latach obrotowych 7,5 mld EUR rocznego obrotu w UE albo 75 mld EUR średniej kapitalizacji rynkowej lub równoważnej rzeczywistej wartości rynkowej w ostatnim roku obrotowym[7];
• liczba aktywnych użytkowników (końcowych i biznesowych): posiadanie w każdym z ostatnich trzech lat obrotowych co najmniej 45 milionów aktywnych miesięcznie użytkowników końcowych (z siedzibą lub miejscem pobytu w UE) i 10 tysiącami aktywnych rocznie użytkowników biznesowych (z siedzibą w UE). Dane liczone są oddzielnie dla każdej podstawowej usługi platformowej[8];
• powszechności świadczonej usługi platformowej w UE (jej obecność w co najmniej trzech państwach członkowskich)[9].

Przekroczenie powyższych progów tworzy domniemanie znaczącego wpływu na rynek wewnętrzny uzasadniającego wyznaczenie danego podmiotu jako strażnika dostępu. Przedsiębiorstwo może jednak dowodzić, że mimo spełnienia ww. kryteriów nie odgrywa na rynku roli i nie ma potencjału uzasadniającego poddanie go regulacji DMA[10].

W obecnej fazie wdrażania DMA nie jest jeszcze w pełni wiadomo, jakie konkretnie przedsiębiorstwa będą podlegały nowym obowiązkom. Przedsiębiorstwa zostały prawnie zobowiązane, aby to samodzielnie weryfikować i zgłosić Komisji bezzwłocznie (najpóźniej w ciągu dwóch miesięcy od momentu, gdy świadczona przez nich usługa platformowa spełniła kryteria ustalone w DMA)[11]. Wiadomo, że na początku lipca 2023 r., kiedy przedsiębiorstwa były zobowiązane przedstawić wyniki pierwszej takiej samooceny[12], Komisja otrzymała zgłoszenia Alphabet (Google), Amazon, Apple, ByteDance (TikTok), Meta (Facebook), Microsoft i Samsung[13].

W przyszłości można oczekiwać kolejnych zgłoszeń. Obowiązek taki będzie powstawał zawsze, gdy dana usługa platformowa spełni wskazane wyżej kryteria[14]. Już teraz o możliwym ich spełnieniu pod koniec 2023 r. poinformowała platforma Booking.com[15].

O pierwszych przedsiębiorstwach wskazanych przez Komisję na strażników dostępu dowiemy się wczesną jesienią 2023. Komisja ma bowiem na wydanie stosownej decyzji 45 dni od dnia otrzymania kompletnych informacji[16].

Czego strażnikowi nie wolno

Wskazanie strażnika dostępu oznacza dlań obszerny zestaw nowych obowiązków, do których przedsiębiorstwa muszą się dostosować w ciągu sześciu miesięcy od daty nadania im statusu strażnika dostępu[17]. Tym sposobem reżim ustanowiony na mocy Aktu o rynkach cyfrowych zacznie w pełni obowiązywać w marcu 2024 r.[18]

Na strażników dostępu nałożono obszerny katalog nakazów i zakazów. Do najważniejszych ich obowiązków Komisja zaliczyła m.in.[19]:

• zapewnienie stronom trzecim, w określonych sytuacjach, interoperacyjności z usługami strażnika dostępu;
• umożliwienie użytkownikom biznesowym dostępu do danych generowanych, gdy korzystają oni z platformy strażnika dostępu;
• zapewnienie reklamodawcom i wydawcom dostępu do stosowanych przez strażnika dostępu narzędzi pomiaru wyników i do danych niezbędnych do weryfikacji reklam na platformie strażnika dostępu;
• zezwolenie użytkownikom biznesowym na promowanie swojej oferty i zawieranie umów z klientami, którzy nie korzystają z usług strażnika dostępu;
• nie traktowanie w rankingach oferowanych przez strażnika dostępu usług i produktów na korzystniejszych zasadach od podobnych dóbr oferowanych na platformie strażnika dostępu przez inne przedsiębiorstwa (rankingi takie muszą być oparte o przejrzyste, sprawiedliwe i niedyskryminujące zasady),
• nieograniczanie konsumentom korzystania z oferowanych poza platformą strażnika dostępu produktów, do których uzyskuje się dostęp przy użyciu podstawowych usług platformowych strażnika dostępu.

To tylko przykładowe wyliczenie ciążących na strażnikach dostępu obowiązków, które bezpośrednio służą realizacji celów rynkowych DMA, tzn. zapewnienia wsparcia dla rozwoju warunków konkurencji na rynkach cyfrowych i uczciwości stosunków handlowych między strażnikami dostępu a innymi profesjonalnym uczestnikami rynku i konsumentami[20]. Na przedsiębiorstwach świadczących podstawowe usługi platformowe ciąży jeszcze szereg innych obowiązków o charakterze informacyjnym i organizacyjnym, usprawniających lub urealniających realizację celów DMA.

Komisja – strażnik nad strażnikami

Główny ciężar stosowania Aktu o rynkach cyfrowych i egzekwowania wypełniania obowiązków w nim ustanowionych spoczywa na Komisji. W świetle DMA jest ona szczególnego rodzaju strażnikiem nad strażnikami dostępu. Jej kompetencje obejmują m.in.:

• wskazywanie strażników dostępu (nadawanie takiego statusu po ocenie, czy określony podmiot spełnia kryteria)[21];
• określanie środków, które strażnik dostępu powinien wdrożyć w celu skutecznego wypełnienia obowiązków ustanowionych w DMA[22];
• zawieszanie obowiązku wypełnienia określonego obowiązku przez strażnika dostępu[23];
• zwalnianie strażnika dostępu z określonego obowiązku[24];
• formułowanie nowych obowiązków strażników dostępu niewymienionych w DMA[25];
• prowadzenie badań rynku[26];
• prowadzenie postępowań i wydawanie decyzji w sprawie stwierdzenia niewypełniania przez strażnika dostępu obowiązków[27];
• nakładanie sankcji finansowych (grzywien i okresowych kar pieniężnych)[28].

Chociaż kluczową rolę w nadzorze nad działalnością strażników dostępu pełni Komisja, DMA uwzględnia też rolę państw członkowskich i ich instytucji. Komisja i państwa członkowskie „ściśle współpracują i koordynują swoje działania”[29]. Komisja współpracuje z krajowymi organami ochrony konkurencji (NCA) za pośrednictwem Europejskiej Sieci Konkurencji[30]. Na wzór reguł obowiązujących w sprawach praktyk ograniczających konkurencję NCA pomagają Komisji w stosowaniu uprawnień dochodzeniowych na właściwym sobie terytorium[31]. Ponadto przewidziano, że Komisję będzie wspierać doradztwem i wiedzą fachową specjalna Grupa wysokiego szczebla, złożona z europejskich organów różnych specjalności, obejmująca m.in. Europejską Sieć Konkurencji i sieć współpracy w zakresie ochrony konsumenta[32]. Cieszyć może, do prac pierwszej kadencji tej grupy został zaproszony prezes polskiego UOKiK[33].

Przypisy:

[1] Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 2022/1925 z dnia 14 września 2022 r. w sprawie kontestowalnych i uczciwych rynków w sektorze cyfrowym oraz zmiany dyrektyw (UE) 2019/1937 i (UE) 2020/1828 (akt o rynkach cyfrowych) (Dz. Urz.UE L 265 z 12.10.2022 r., s. 1).

[2] W dokumentach europejskich podkreśla się np. „prowadzenie polityki cyfrowej, która umożliwi obywatelom i przedsiębiorstwom wykorzystanie szans wynikających z ukierunkowanej na człowieka, zrównoważonej i bardziej dostatniej cyfrowej przyszłości”. Zob. Cyfrowy kompas na 2030 r.: europejska droga w cyfrowej dekadzie, Bruksela, dnia 9.3.2021, COM(2021) 118 final; https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/HTML/?uri=CELEX:52021DC0118

[3] Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 2022/2065 z dnia 19 października 2022 r. w sprawie jednolitego rynku usług cyfrowych oraz zmiany dyrektywy 2000/31/WE (akt o usługach cyfrowych) (Dz.Urz.UE L 277 z 27.10.2022 r., s. 1).

[4] https://www.europarl.europa.eu/factsheets/pl/sheet/64/digital-agenda-for-europe

[5] Art. 2 ust. 1 i 2 DMA.

[6] Art. 3 ust. 1 DMA.

[7] Art. 3 ust. 2a DMA.

[8] Art. 3 ust. 2b i 2c DMA.

[9] Art. 3 ust. 2a DMA.

[10] Art. 3 ust. 5 DMA.

[11] Art. 3 ust. 3 DMA.

[12] Art. 3 ust. 3 w zw. z art. 54 DMA.

[13] https://digital-markets-act.ec.europa.eu/gatekeepers_en

[14] Art. 3 ust. 3 DMA.

[15] N. Hirst, Booking says EU ‘gatekeeper’ notification expected soon, once numbers pick up, 2023 MLex.

[16] Art. 3 ust. 4 DMA.

[17] Art. 3 ust. 10 DMA.

[18] https://digital-markets-act.ec.europa.eu/gatekeepers_en

[19] https://digital-markets-act.ec.europa.eu/about-dma_en#what-does-this-mean-for-gatekeepers

[20] Motyw 2 preambuły DMA.

[21] Art. 3 i 4 DMA.

[22] Art. 8 DMA.

[23] Art. 9 DMA.

[24] Art. 10 DMA.

[25] Art. 12 DMA.

[26] Art. 16-19 DMA.

[27] Art. 20-30 DMA.

[28] Art. 30-31 DMA.

[29] Art. 37 DMA.

[30] Art. 38 ust. 1 DMA.

[31] Art. 22 i 23 DMA.

[32] Art. 40.

[33] https://uokik.gov.pl/aktualnosci.php?news_id=19450