W kwietniu 2016 r. weszła w życie nowelizacja ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów. Na mocy jej przepisów Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów został uprawniony do kontrolowania wzorców umów stosowanych przedsiębiorców w obrocie konsumenckim, pod kątem występowania w nich niedozwolonych postanowień. Jak zatem Prezes UOKiK korzysta z przyznanych uprawnień?

Kontrola wzorców umów sprawowana przez Prezesa UOKiK ma charakter abstrakcyjny, co oznacza, że jest dokonywana w oderwaniu od konkretnego stanu faktycznego (Prezes UOKiK weryfikuje standardowe zapisy wzorców umów, a nie treść konkretnego stosunku umownego między przedsiębiorcą a konsumentem).

W przypadku, gdy Prezes UOKiK stwierdzi, że przedsiębiorca złamał zakaz z art. 23a ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, tj. stosował we wzorcach umów niedozwolone postanowienia umowne, wydaje decyzję uznającą te postanowienia za niedozwolone i zakazuje ich wykorzystywania. W treści decyzji Prezes UOKiK powinien przytoczyć treść postanowienia uznanego za niedozwolone.

Ponadto w decyzji tej Prezes UOKiK może nałożyć na przedsiębiorcę dodatkowe obowiązki, tj. określić środki usunięcia trwających skutków naruszenia, a także nakazać publikację decyzji na koszt przedsiębiorcy.

Możliwość nakładania kar pieniężnych

Warto zaznaczyć, że w przypadku decyzji o uznaniu postanowień wzorca umowy za niedozwolone Prezes UOKiK może nałożyć na przedsiębiorcę karę pieniężną. Wysokość kar nakładanych przez Prezesa UOKiK, podobnie jak w postępowaniach antymonopolowych i w sprawach praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, może sięgać aż 10 % obrotu osiągniętego przez przedsiębiorcę w roku poprzedzającym rok nałożenia kary. Trzeba podkreślić, że od początku obowiązywania nowych przepisów, Prezes UOKiK nie waha się nakładać wysokich kar w przypadku, gdy postanowienia wzorców umów uznaje za szczególnie niekorzystne dla konsumentów.

Decyzje zobowiązujące

W ramach kontroli wzorców umów, Prezes UOKiK może także wydawać tzw. decyzje zobowiązujące. Ma to miejsce w sytuacji, gdy przedsiębiorca zobowiąże się do podjęcia lub zaniechania określonych działań zmierzających do zakończenia naruszania zakazu stosowania niedozwolonych postanowień wzorca umowy lub do usunięcia skutków tego naruszenia.

Decyzje zobowiązujące mogą być korzystniejsze z punktu widzenia przedsiębiorcy, ponieważ w związku z przyjęciem przez przedsiębiorcę zobowiązań, Prezes UOKiK nie nakłada na niego kary finansowej. Należy jednak zwrócić uwagę, że w przeciwieństwie do decyzji zobowiązujących w sprawach praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, rozstrzygnięcie decyzji w zakresie stwierdzenia naruszenia zakazu ma charakter kategoryczny. Oznacza to, że decyzja ta jednoznacznie przesądza o niedozwolonym charakterze kwestionowanych postanowień wzorca umowy, nie poprzestaje jedynie na uprawdopodobnieniu tej okoliczności. Może to mieć istotne znaczenie dla możliwości uznania takich decyzji za prejudykat w razie sporu sądowego pomiędzy przedsiębiorcą, a konsumentem.

Dotychczasowe orzecznictwo

Pierwsze decyzje Prezesa UOKiK w sprawach niedozwolonych postanowień wzorców umów zostały wydane w 2017 r. Dokonując przeglądu orzecznictwa UOKiK z tego obszaru można zauważyć, że Prezes UOKiK coraz chętniej korzysta ze swojej kompetencji do dokonywania abstrakcyjnej kontroli wzorców umów. W roku 2017 Prezes UOKiK wydał 6 decyzji o uznaniu postanowień wzorców umów za niedozwolone, zaś w roku 2019 było ich już 18 (Dane na podstawie strony Decyzje Prezesa UOKiK).

Dotychczas Prezes UOKiK kwestionował m.in. postanowienia wzorców umów stosowane przez banki, operatorów telekomunikacyjnych, zakłady ubezpieczeń, deweloperów, biura podróży, a także dostawców gazu i energii elektrycznej.

Decyzje w sprawach postanowień stosowanych przez banki

Kilka wydanych dotychczas decyzji zasługuje na uwagę. Chociażby decyzja z 31 grudnia 2018 r. nr DOZIK-9/2018, w której Prezes UOKiK uznał za niedozwolone postanowienia wzorców umów – aneksów do umów kredytowych i pożyczek hipotecznych denominowanych do walut obcych (tzw. kredyty frankowe oraz w euro), stosowane przez Deutsche Bank Polska S.A. Prezes UOKiK zarzucił bankowi stosowanie niedozwolonych postanowień umownych, które umożliwiały ustalanie przez bank kursów walut według nieprecyzyjnych i niejednoznacznych zasad i nałożył na przedsiębiorcę blisko 7 milionów złotych kary. Podobnego zagadnienia dotyczy decyzja nr DOZIK 15/2019 z 31 grudnia 2019 r., na mocy której Prezes UOKiK uznał za niedozwolone postanowienia m.in. aneksów zawieranych przez Getin Noble Bank S.A. z konsumentami, z którymi łączyły go umowy kredytu hipotecznego indeksowanego kursem CHF (lub EUR). Prezes UOKiK nałożył na Bank ponad 13 mln zł kary.

W obu przypadkach Prezes UOKiK zobowiązał banki do poinformowania konsumentów o wydanej decyzji. Postępowania w sprawie podobnych postanowień wzorców umów Prezes UOKiK prowadzi także przeciwko kilku innym bankom.

Na uwagę zasługuje także decyzja Prezesa UOKiK z 28 czerwca 2019 r. nr RPZ-5/2019, w której zostały zakwestionowane postanowienia wzorca umowy deweloperskiej stosowane przez jednego z deweloperów. Deweloper ten stosował niedozwolone postanowienia, które uprawniały go do zmniejszenia powierzchni mieszkania bez odpowiedniego pomniejszenia ceny lokalu czy ograniczenia kar za niedotrzymanie terminu ustanowienia odrębnej własności lokalu. Prezes UOKiK nałożył na przedsiębiorcę karę w wysokości blisko 160 tysięcy złotych oraz nakazał przesłać konsumentom będącym stronami umów deweloperskich zawartych na podstawie wzorca umowy, którego postanowienia zostały uznane za niedozwolone, informację o wydaniu decyzji oraz o jej skutkach.