Niniejszy artykuł zawiera omówienie kolejnej części nowych rozwiązań wprowadzonych do ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów[1] na mocy obowiązującej od 20 maja br. nowelizacji. W poprzednich artykułach przybliżyliśmy Państwu najważniejsze zmiany dotyczące prowadzonych przez Prezesa UOKiK[2] postępowań oraz zakresu odpowiedzialności i kar za naruszenia prawa konkurencji. W tym tekście omówione zostaną nowe przepisy o współpracy między unijnymi organami ochrony konkurencji i statusie Prezesa UOKiK.

Współpraca UOKiK i innych unijnych organów ochrony konkurencji

Omawiana nowelizacja uokk implementuje tzw. dyrektywę ECN+[3], której celem jest usprawnienie stosowania unijnego prawa konkurencji przez krajowe organy ochrony konkurencji państw członkowskich UE[4]. Osiągnięciu tego celu ma pomóc m.in. poszerzenie i ujednolicenie zakresu wzajemnej pomocy między organami krajowymi, aby skutecznie egzekwować naruszenia art. 101 i art. 102 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE). Nowe przepisy uokk o współpracy między organami ochrony konkurencji będą miały znaczenie w sprawach, w których występują przedsiębiorcy usytuowani poza Polską.

Prezes UOKiK (tak jak każdy inny NCA) może egzekwować reguły konkurencji na obszarze swojej właściwości niezależnie od tego, gdzie przedsiębiorca ma siedzibę. Takie sprawy Prezes UOKiK już prowadził, np. w postępowaniu w sprawie (niestwierdzonej) zmowy na dostawy szczepionki przeciwko wściekliźnie dla lisów wolno żyjących, dot. m.in. spółki z siedzibą w Dessau-Roßlau (Niemcy)[5] oraz w postępowaniu w sprawie zmowy dilerów ciężarówek DAF dot. m.in. spółki z siedzibą w Bredzie (Holandia)[6].

Mimo jednak, że NCA już od dawna rozstrzygają sprawy naruszeń z udziałem zagranicznych przedsiębiorców, dopiero dyrektywa ECN+, którą do prawa polskiego implementuje omawiana nowelizacja, przewidziała po raz pierwszy szczegółowe reguły pomocy udzielanej sobie przez organy krajowe, gdy trzeba wyegzekwować zgodność z prawem działań zagranicznego przedsiębiorcy.

W tym celu uregulowano w uokk następujące kwestie związane z pomocą udzielaną przez UOKiK innym krajowym organom ochrony konkurencji i ubieganiem się przez UOKiK o pomoc innego NCA:

• przewidziano prowadzenie przez UOKiK na wniosek innego NCA przesłuchań świadków (art. 53a uokk) oraz prowadzenie takich przesłuchań przez właściwy miejscowo sąd rejonowy (art. 61a uokk);
• określono warunki przekazywania przez UOKiK innym krajowym organom ochrony konkurencji wniosków leniency (art. 70 ust. 4 uokk);
• przewidziano kompetencję UOKiK do ustalania, w imieniu innego NCA, czy przedsiębiorca zlokalizowany na terenie Polski wykonał nałożone nań przez ten inny NCA obowiązki lub decyzje. UOKiK w tym celu może korzystać ze swoich standardowych uprawnień dowodowych: żądania informacji, kontroli, przeszukania, przesłuchania świadka (art. 105r uokk);
• umożliwiono koordynację działań w zakresie leniency, uprawniając UOKiK do występowania do innego NCA o informacje niezbędnych do ustalenia przesłanek uzasadniających nienakładanie kary pieniężnej na menedżera lub pracownika przedsiębiorcy, który wystąpił z wnioskiem leniency przed innym NCA, w sprawie będącej zarazem przedmiotem postępowania UOKiK (art. 106a ust. 5 i 4)
• przewidziano szczegółowe zasady wzajemnej pomocy w zakresie prowadzenia postępowań, podejmowania poszczególnych czynności formalnych i egzekwowania decyzji (w tym nałożonych nimi kar) wobec podmiotów zlokalizowanych na terenie Polski a objętych czynnościami innego NCA. Przyjęte zasady dotyczą zarówno działania przez UOKiK na wniosek i w imieniu takiego organu, jak i możliwości występowania przez UOKiK z analogicznymi wnioskami do odpowiedniego NCA gdy wymaga tego interes postępowania przed UOKiK (art. 113m-u).

Nowe przepisy uokk precyzują zakres i zasady działania Prezes UOKiK w imieniu innego NCA wobec polskich przedsiębiorców (w tym mają ułatwić egzekwowanie wobec nich decyzji i kar nakładanych przez zagraniczny NCA). Zarazem mogą usprawnić działania UOKiK w sprawach, w których konkurencję na obszarze Polski naruszają przedsiębiorcy nie mający w Polsce siedziby.

Patrząc z perspektywy przedsiębiorców poszkodowanych naruszeniami prawa konkurencji, omawiane przepisy dają szansę na zwiększenie ochrony ze strony UOKiK i jego odpowiedników w innych państwach UE, gdy konkurencję ogranicza podmiot z innego kraju UE. Z drugiej strony z uwagi na zwiększoną koordynację działań urzędów krajowych z różnych państw UE obecnie wszyscy przedsiębiorcy powinni jeszcze bardziej uwzględniać ryzyka naruszenia przez nich prawa konkurencji również w tych państwach gdzie nie mają siedziby lub oddziałów.

Status Prezesa UOKiK

Wśród istotnych nowych rozwiązań wprowadzanych omawianą nowelizacją uokk są też zmiany dotyczące statusu Prezesa UOKiK. Przyjęto nowe rozwiązania dotyczące wyboru i kadencji Prezesa UOKiK zmierzające w kierunku wymaganych dyrektywą ECN+ standardów niezależności organów ochrony konkurencji. Niezależność organu ochrony konkurencji jest rozumiana jako czynnik warunkujący jego bezstronność i jednolitość stosowania art. 101 i 102 TFUE (art. 4 ust. 1 dyrektywy). W ten sposób uważa się, że niezależność NCA jest niezbędna do zapewnienia skuteczności unijnego prawa konkurencji.

Bez wątpienia ważną zmianą jest wprowadzenie zasady kadencyjności Prezesa UOKiK. Zmienione przepisy uokk przewidują, że Prezes UOKiK jest powoływany przez premiera na pięcioletnią kadencję. Wybór ma się odbywać w drodze „otwartego i konkurencyjnego naboru”. Zarazem ogranicza się możliwość pełnienia tej funkcji przez tę samą osobę. Nie można być Prezesem UOKiK dłużej niż przez dwie kadencje (art. 29 ust. 3 uokk).

Sama kadencyjność niewiele by znaczyła, gdyby premier mógł Prezesa UOKiK łatwo odwoływać ze stanowiska przed upływem kadencji. Znowelizowana uokk wprowadza jednak ograniczony, a zarazem zamknięty katalog przypadków, kiedy może się to stać (art. 29 ust. 4 uokk). Obejmuje on:

• skazanie prawomocnym wyrokiem za umyślne przestępstwo lub umyślne przestępstwo skarbowe;
• orzeczenie zakazu zajmowania kierowniczych stanowisk lub pełnienia funkcji związanych ze szczególną odpowiedzialnością w organach państwa;
• pozbawienie praw publicznych;
• złożenie rezygnacji;
• utratę obywatelstwa polskiego;
• chorobę stwierdzoną orzeczeniem lekarskim lub inną przeszkodę trwale uniemożliwiającą wykonywanie zadań Prezesa UOKiK;
• naruszenia ograniczeń prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne;
• naruszenia zakazu podejmowania dodatkowego zatrudnienia poza dozwolonymi stanowiskami dydaktycznymi, badawczymi, badawczo-dydaktycznymi;
• złożenia niezgodnego z prawdą oświadczenia lustracyjnego, stwierdzonego prawomocnym orzeczeniem sądu.

Kadencja Prezesa UOKiK wygasa w razie jego śmierci albo odwołania z powyższych powodów (art. 29 ust. 4a uokk). W takim wypadku do czasu powołania nowego Prezesa UOKiK, jego obowiązki pełni wiceprezes wskazany przez premiera (art. 29 ust. 4b uokk).

Na mocy ustawy nowelizującej uokk z dniem jej wejścia w życie obecnie urzędujący Prezes UOKiK rozpoczął pierwszą kadencję (art. 12 ustawy nowelizującej).

Opisane zmiany należy rozumieć jako istotne wzmocnienie pozycji Prezesa UOKiK. Ich wejście w życie jest tym bardziej znaczące, że ostatnia próba wprowadzenia kadencji, podjęta przez UOKiK w 2018 r., napotkała na zdecydowany sprzeciw KPRM[7]. Z perspektywy biznesu wprowadzenie kadencyjności daje szansę na bardziej przewidywalną politykę konkurencji (egzekwowanie prawa w tym zakresie), przynajmniej w perspektywie 5-letniej kadencji każdego kolejnego Prezesa UOKiK. Z tej samej perspektywy ważne będzie, aby kolejne osoby na czele UOKiK nie zapominały, że celem wzmocnienia ich pozycji było zapewnienie, aby „[były] w stanie wykonywać swoje obowiązki i uprawnienia związane ze stosowaniem art. 101 i 102 TFUE niezależnie od wpływów politycznych i innych wpływów zewnętrznych” (art. 4 ust. 2 lit. a dyrektywy ECN+).

Przypisy:

[1] Dalej także jako: uokk.

[2] Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, dalej jako: Prezes UOKiK lub UOKiK.

[3] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1 z 11.12.2018 r. mająca na celu nadanie organom ochrony konkurencji państw członkowskich uprawnień w celu skuteczniejszego egzekwowania prawa i zapewnienia należytego funkcjonowania rynku wewnętrznego (Dz.Urz. UE L 11, 14.1.2019, s. 3-33).

[4] Dalej także: NCA.

[5] Decyzja Prezesa UOKiK nr DOK-1/2015 z 7.07.2015 r.

[6] Decyzja Prezesa UOKiK nr DOK-8/2021 z 23.12.2021 r.

[7] Pismo z 14.11.2018 r. Szefa KPRM do Prezesa UOKiK, znak DP.10.290.2018.MT(4).