Kontrola Prezesa UOKiK stanowi zawsze ingerencję w działalność przedsiębiorcy. Ustalane przez prawo reguły przeprowadzania kontroli mają za zadanie stworzenie odpowiednich ram, w których zobowiązany jest poruszać się organ kontrolujący i które stwarzają również dla przedsiębiorcy gwarancję przewidywalności jego zachowań. Zdarza się jednak, że Prezes UOKiK nie przestrzega ustalonych reguł. W takiej sytuacji ustawodawca przewidział środki zaskarżenia, pozwalające kontrolowanemu wyegzekwować swoje prawa. Będzie o nich mowa w poniższym artykule.

Środki zaskarżenia i zakończenie kontroli

Wydaje się, że Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (Prezes UOKiK) jako organ przeprowadzający kontrolę posiada mocniejszą pozycję w relacji z kontrolowanym przedsiębiorcą. Jest stroną decydującą o wszczęciu kontroli, o jej zakresie. Stwierdzenie, że przedsiębiorca jest bezsilny wobec władczej pozycji organu nie jest jednak prawdziwe. Przepisy wyposażają przedsiębiorcę w pewne instrumenty umożliwiające ochronę jego praw w przypadku naruszania przez organ kontroli określonych przepisów.

Jednym z takich środków jest tzw. sprzeciw wobec podjęcia i wykonywania przez organ kontroli czynności z naruszeniem przepisów (dalej: sprzeciw). Ten środek zaskarżenia przysługuje kontrolowanemu. Natomiast osobie innej niż kontrolowany, jeśli jej prawa zostały naruszone podczas kontroli, w określonych przypadkach przysługuje zażalenie na czynności kontrolne.

Sprzeciw – ważne prawo przedsiębiorcy

Ustawa – Prawo przedsiębiorców[1] przyznaje przedsiębiorcy prawo do wniesienia sprzeciwu wobec podjęcia i wykonywania przez organ kontroli czynności z naruszeniem określonych przepisów (art. 59 ustawy).

Należy zwrócić uwagę na znajdujące się w poszczególnych przepisach wyłączenia ich stosowania w odniesieniu do kontroli przeprowadzanych na podstawie ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów (uokk)[2]. Należy do nich m.in. brak konieczności zawiadamiania przedsiębiorcy o zamiarze wszczęcia kontroli, brak stosowania limitów kontroli. Sprzeciw do kontroli prowadzonych na podstawie uokk znajdzie zastosowanie w zakresie bardzo ograniczonym. Poniżej szczegółowe omówienie tej kwestii, jak również konsekwencji wniesionego przez przedsiębiorcę sprzeciwu.

Sprzeciw w kontrolach prowadzonych na podstawie uokk

Kontrolowany przedsiębiorca będzie mógł wnieść sprzeciw w przypadku naruszenia przez kontrolującego:

• obowiązku przeprowadzania kontroli w siedzibie przedsiębiorcy lub w miejscu wykonywania działalności gospodarczej oraz w godzinach pracy lub w czasie faktycznego wykonywania działalności gospodarczej przez przedsiębiorcę,
• obowiązku doręczenia kontrolowanemu lub osobie przez niego upoważnionej upoważnienia do przeprowadzenia kontroli lub okazania legitymacji służbowej, a w przypadku osób upoważnionych do udziału w kontroli – dowodu osobistego, paszportu lub innego dokumentu potwierdzającego tożsamość,
• zakazu przeprowadzania kontroli, w przypadku gdy ma ona dotyczyć przedmiotu kontroli objętego uprzednio zakończoną kontrolą przeprowadzoną przez ten sam organ (chyba, że zachodzi jeden z wyjątków przewidzianych w art. 58 ust. 2 ustawy Prawo przedsiębiorców).

Sprzeciw wymaga uzasadnienia. Wnosi się go na piśmie do organu kontroli, doręczając osobiście lub za pośrednictwem poczty[3]. Za datę wniesienia sprzeciwu uznaje się datę jego wpływu do organu kontroli (sam moment nadania sprzeciwu w placówce pocztowej nie jest równoznaczny z jego wniesieniem). Nie jest również skuteczne doręczenie sprzeciwu osobie kontrolującej, zamiast organowi kontroli. Kontrolującego natomiast należy odrębnie zawiadomić o wniesieniu sprzeciwu.

Trzydniowy termin dla przedsiębiorcy

Sprzeciw wnosi się w (bardzo krótkim!) terminie 3 dni roboczych od dnia wszczęcia kontroli (do terminu nie wlicza się dnia, w którym kontrola została wszczęta i liczy się go od dnia następnego po dniu wszczęcia kontroli) lub wystąpienia przesłanki do wniesienia sprzeciwu (np. w przypadku przekroczenia limitu czasu trwania kontroli).

Wstrzymanie czynności kontrolnych i biegu czasu trwania kontroli

Wniesienie przez przedsiębiorcę sprzeciwu powoduje wstrzymanie czynności kontrolnych organu kontroli. Skutek następuje z chwilą doręczenia kontrolującemu zawiadomienia o wniesieniu sprzeciwu do czasu rozpatrzenia sprzeciwu. Wniesienie sprzeciwu wstrzymuje również bieg czasu trwania kontroli od dnia wniesienia sprzeciwu do dnia zakończenia postępowania wywołanego jego wniesieniem.

Zabezpieczenie dowodów przez organ kontroli

W przypadku wniesienia sprzeciwu organ kontroli może, w drodze postanowienia, dokonać zabezpieczenia dowodów mających związek z przedmiotem i zakresem kontroli, na czas rozpatrzenia sprzeciwu. Zabezpieczeniu podlegają dokumenty, informacje, próbki wyrobów oraz inne nośniki informacji, jeżeli stanowią lub mogą stanowić dowód w toku kontroli.

Trzydniowy termin dla organu

Organ kontroli w terminie 3 dni roboczych od dnia otrzymania sprzeciwu rozpatruje sprzeciw oraz wydaje postanowienie o odstąpieniu od czynności kontrolnych lub ich kontynuowania. Nierozpatrzenie sprzeciwu w terminie 3 dni roboczych, jest równoznaczne w skutkach z uwzględnieniem tego sprzeciwu (czyli wydaniem przez organ postanowienia o odstąpieniu od czynności kontrolnych).

Trzydniowy termin na zaskarżenie kontynuowania czynności kontrolnych oraz siedmiodniowy termin na jego rozpatrzenie dla organu

W przypadku wydania przez Prezesa UOKiK postanowienia o kontynuowaniu czynności kontrolnych przedsiębiorcy przysługuje zażalenie w terminie 3 dni od dnia doręczenia postanowienia. Prezes UOKiK rozpatruje zażalenie w terminie 7 dni od dnia jego wniesienia oraz wydaje postanowienie o utrzymaniu w mocy zaskarżonego postanowienia lub uchyleniu zaskarżonego postanowienia i odstąpieniu od czynności kontrolnych. Nierozpatrzenie zażalenia w terminie 7 dni jest równoznaczne w skutkach z wydaniem postanowienia o uchyleniu zaskarżonego postanowienia i odstąpieniu od czynności kontrolnych.

Kontynuowanie czynności kontrolnych przez organ

Prezes UOKiK może kontynuować czynności kontrolne z dniem, w którym postanowienie, o kontynuowaniu czynności kontrolnych stało się ostateczne, a w przypadku wniesienia przez przedsiębiorcę zażalenia – z dniem, w którym postanowienie o utrzymaniu w mocy zaskarżonego postanowienia zostało doręczone przedsiębiorcy.

Wygaśnięcie zabezpieczenia dowodów

Postanowienie zabezpieczające dowody wygaśnie w dniu następującym po dniu doręczenia przedsiębiorcy postanowienia o odstąpieniu lub kontynuowaniu czynności kontrolnych, a w przypadku gdyby sprzeciw przedsiębiorcy nie został rozpatrzony w terminie 3 dni, w dniu następującym po dniu upływu terminu do jego rozpatrzenia.

Natomiast w przypadku wniesienia przez przedsiębiorcę zażalenia na kontynuowanie przez organ czynności kontrolnych – w dniu następującym po dniu doręczenia przedsiębiorcy postanowienia utrzymującego w mocy zaskarżone postanowienie lub uchylające zaskarżone postanowienia i nakazujące odstąpienie od czynności kontrolnych, a w przypadku nierozpoznania zażalenia w terminie 7 dni, w dniu następującym po dniu upływu terminu do rozpatrzenia zażalenia.

Skarga do sądu administracyjnego

W razie przewlekłości czynności kontrolnych, po wydaniu postanowienia utrzymującego w mocy zaskarżone postanowienie o kontynuowaniu czynności kontrolnych, przedsiębiorca może wnieść do sądu administracyjnego skargę na przewlekłe prowadzenie kontroli. Wniesienie skargi nie powoduje wstrzymania czynności kontrolnych.

Zażalenie na czynności kontrolne wniesione przez inną osobę niż kontrolowany

Podmiot, który udostępnił systemy informatyczne organom kontroli (w sytuacji, gdy dane kontrolowanego, związane z przedmiotem kontroli, znajdują się w posiadaniu tego podmiotu) i którego prawa zostały naruszone w toku kontroli, może wnieść zażalenie do Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (dalej: SOKiK) na czynności kontrolne wykraczające poza zakres przedmiotowy kontroli lub inne czynności kontrolne podjęte z naruszeniem przepisów, w terminie 7 dni od dnia dokonania tych czynności. Wniesienie zażalenia nie wstrzymuje kontroli. Zażalenie wnosi się do SOKiK za pośrednictwem Prezesa UOKiK, który przekazuje je wraz z odpowiedzią do sądu w terminie 7 dni od dnia wniesienia zażalenia. SOKIiK rozpoznaje zażalenie w terminie 7 dni od dnia jego przekazania przez Prezesa UOKiK. Postanowienie sąd uzasadnia z urzędu. Na postanowienie sądu przysługuje zażalenie do sądu drugiej instancji.

W przypadku uwzględnienia zażalenia przez SOKiK dowody uzyskane w wyniku zaskarżonej czynności kontrolnej nie mogą być wykorzystane w prowadzonym postępowaniu, w innych postępowaniach prowadzonych przez Prezesa UOKiK oraz w postępowaniach prowadzonych na podstawie odrębnych przepisów.

Zakończenie kontroli – sporządzenie protokołu kontroli

Przebieg przeprowadzonej kontroli kontrolujący przedstawia w protokole kontroli.

Protokół powinien zawierać między innymi opis stanu faktycznego ustalonego w trakcie kontroli jak również opis załączników (materiał dowodowy zgromadzony w toku kontroli stanowi załącznik do protokołu kontroli). Powinno się znaleźć w nim również pouczenie o prawie zgłaszania zastrzeżeń do protokołu oraz o prawie odmowy podpisania protokołu.

Protokół kontroli podpisują kontrolujący i kontrolowany. Przy czym przed podpisaniem protokołu kontrolowany może, w terminie 7 dni od przedstawienia mu go do podpisu, złożyć na piśmie zastrzeżenia do tego protokołu. W razie zgłoszenia zastrzeżeń, kontrolujący dokonuje ich analizy i, w razie potrzeby, podejmuje dodatkowe czynności kontrolne, a w przypadku stwierdzenia zasadności zastrzeżeń zmienia lub uzupełnia odpowiednią część protokołu w formie aneksu do protokołu. W razie nieuwzględnienia zastrzeżeń w całości lub w części kontrolujący informuje o tym kontrolowanego na piśmie. O odmowie podpisania protokołu kontrolujący czyni wzmiankę w protokole. Protokół sporządza się w dwóch egzemplarzach, z których jeden pozostawia się kontrolowanemu, z wyłączeniem materiału dowodowego pozostającego w posiadaniu kontrolowanego.

Krótkie podsumowanie cyklu

Jeśli jesteś przedsiębiorcą, niezależnie od tego czy tym większym czy prowadzącym działalność jednoosobowo, powinieneś wziąć pod uwagę fakt, że pewnego dnia mogą zapukać do Twoich drzwi kontrolerzy z UOKiK.

Co wtedy należy zrobić? Przede wszystkim nie wpadać w panikę. Kontrole są elementem działalności każdego organu i wcale nie muszą oznaczać kłopotów w postaci stwierdzanych nieprawidłowości. Warto współpracować z organem udostępniając kontrolerom dokumentację, pomieszczenia i rzeczy. Należy pamiętać, że utrudnianie kontroli może rodzić konsekwencje w postaci wysokich kar finansowych. Jeśli natomiast czynności kontrolerów budzą Twoje wątpliwości masz w określonych przypadkach możliwość ich zaskarżenia.

Przygotuj się zawczasu na potencjalne kontrole. Jeśli jesteś przedsiębiorcą z dużą strukturą organizacyjną wprowadź wewnętrzne instrukcje i zasady postępowania na wypadek wizyty kontrolerów. Przeszkól pracowników lub chociaż prawników. Zrób wszystko, żeby kontrola nie była zaskoczeniem wywołującym dezorganizację działalności Twojej firmy, ale pewnym obowiązkiem, który należy sprawnie i szybko zrealizować.

Przypisy

[1] Ustawa z dnia 6 marca 2018 r. Prawo przedsiębiorców (tj. Dz. U. z 2021, poz. 162, ze zm.).

[2] Ustawa z 16.02.2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (tj. Dz.U. z 2021, poz. 275).

[3] Dopuszczalne są również inne sposoby doręczeń do organu, np. za pośrednictwem kuriera. Ważne jest, żeby sprzeciw trafił do organu kontroli.