Zasady dotyczące ograniczania dystrybucji w Internecie wciąż nie są znane ani stosowane przez wielu przedsiębiorców. UOKiK wszczyna postępowania i wydaje decyzje dotyczące naruszeń konkurencji w tym obszarze. Mając to na względzie przypominamy poniżej najważniejsze reguły obowiązujące w tym zakresie.

W ostatnich latach Internet jest coraz częściej wykorzystywanym kanałem sprzedażowym, który umożliwia dotarcie do znacznie większej liczby klientów (niekiedy również do zupełnie innych grup klientów) niż w przypadku sprzedaży w lokalu handlowym. W konsekwencji tego zwiększającego się „tłoku” na internetowym rynku wciąż pojawiają się praktyki niezgodne z regułami uczciwego konkurowania. W przypadku oceny, czy określone zachowanie stanowi praktykę ograniczającą konkurencję, zazwyczaj kluczowe znaczenie ma ocena kontekstu rynkowego, w którym ono występuje. Przepisy polskiego i unijnego prawa antymonopolowego póki co nie odnoszą się wprost do tych problemów. W tej sytuacji na potrzeby wstępnej oceny ryzyk związanych z określonymi ograniczeniami działalności własnych dystrybutorów w Internecie, warto kierować się wskazówkami zawartymi w wytycznych unijnych oraz dotychczasowym orzecznictwie Prezesa UOKiK („UOKiK”).

Wytyczne wertykalne

Wydane przez Komisję Europejską „Wytyczne dotyczące ograniczeń wertykalnych” („Wytyczne wertykalne”) doprecyzowują m.in. gdzie przebiegają granice, jeśli chodzi o dopuszczalność ograniczania dystrybucji w Internecie. Wskazane tu reguły stanowią interpretację obowiązujących przepisów i orzecznictwa dotyczącego wertykalnych porozumień internetowych. Poniżej zwracam uwagę na najważniejsze wskazówki wynikające z Wytycznych wertykalnych.

Zakaz sprzedaży w Internecie

Dopuszczającym do naruszeń w zakresie dystrybucji w Internecie może być zazwyczaj organizator systemu dystrybucji, np. producent lub importer określonych kategorii towarów. Najpoważniejszym i zazwyczaj dość jednoznacznym naruszeniem prawa antymonopolowego jest nałożenie na własnych dystrybutorów całkowitego zakazu prowadzenia dystrybucji w Internecie. Wydaje się jednak, że w praktyce dużo częściej niż nałożone wprost na dystrybutorów zakazy sprzedaży w Internecie, stosowane są środki, które mogą wywierać podobne skutki. Należą do nich w szczególności różnego rodzaju ograniczenia terytorialne, ilościowe lub dotyczące kształtowania cen.

Ograniczenia terytorialne

W odniesieniu do ograniczeń terytorialnych dopuszczalne jest ograniczenie dystrybutorom tzw. sprzedaży aktywnej na określnym obszarze lub do określonej grupy klientów (który to obszar lub klienci zostali zastrzeżeni np. do właściwości innego wyłącznego dystrybutora). Istotą ograniczenia sprzedaży aktywnej w takim przypadku będzie zobowiązanie podlegających dystrybutorów do zaniechania działalności marketingowej w odniesieniu do zastrzeżonego terytorium lub klientów. Przykładowo zaniechanie to powinno objąć bezpośrednie kontaktowanie się np. zainicjowana przez dystrybutora korespondencja mailowa z klientami z zastrzeżonej grupy lub terytorium, czy umieszczanie banerów reklamowych adresowanych do określonego terytorium na stronach internetowych podmiotów trzecich.
Nie jest natomiast dozwolone ograniczanie tzw. sprzedaży biernej, która wiąże się z obsługiwaniem klientów, którzy trafili do danego dystrybutora z własnej inicjatywy (np. poprzez znalezienie jego strony sprzedażowej w Internecie). W konsekwencji niedozwolone są wszelkie takie działania, w tym np.:

• Zobowiązanie dystrybutora do uniemożliwienia przeglądania jego strony internetowej klientom znajdującym się na terytorium zastrzeżonym dla innego dystrybutora;
• Zobowiązanie dystrybutora do automatycznego przekierowania klientów spoza przyznanego mu terytorium na stronę internetową producenta lub innych dystrybutorów;
• Zobowiązanie dystrybutora do nierealizowania transakcji internetowych klientów, posługujących się kartą kredytową z kraju przypisanego dla innego wyłącznego dystrybutora;
• Zakazanie dystrybutorowi prowadzenia swojej strony internetowej w różnych wersjach językowych;
• Wprowadzenie obowiązku osobistego odbioru towaru przez klienta;
• Zakaz wysyłki przez dystrybutora towaru za granicę.

Dozwolone jest, co do zasady, zobowiązanie dystrybutora do tego, aby jego strona internetowa odpowiadała określonym wymogom jakościowym i funkcjonalnym. Ponadto organizator sieci dystrybucyjnej może wymagać, aby jego dystrybutorzy (prócz sprzedaży online) posiadali też punkty sprzedaży tradycyjnej (sklepy) spełniające określone kryteria dla danej sieci dystrybucyjnej.

Ograniczenia ilościowe

Prawo konkurencji, co do zasady, wyklucza możliwość wpływania organizatora sieci dystrybucyjnej na to, za pośrednictwem jakiego kanału dystrybutor realizuje większość swojej sprzedaży. W konsekwencji zakazane jest narzucanie na dystrybutora obowiązku ograniczania ilości lub wartości towarów sprzedawanych za pośrednictwem Internetu. Można jednak wymagać, aby – bez ograniczania sprzedaży internetowej – sprzedaż pewnej części towarów (wyrażonej jako wartość lub ilość/liczba produktów) prowadzona była w lokalu handlowym. Chodzi to o zapewnienie efektywnego funkcjonowania tego lokalu.

Ustalanie cen

Ogólna zasada prawa konkurencji zakazująca wpływania przez organizatora sieci dystrybucyjnej na ceny odsprzedaży stosowane przez dystrybutorów dotyczy oczywiście również sprzedaży internetowej. W konsekwencji zakazane jest jakiekolwiek wpływanie na ceny dystrybutorów przez dostawcę np. poprzez zobowiązywanie dystrybutorów do różnicowania cen w zależności od kanału, który jest wykorzystywany do sprzedaży (przykładowo – stosowanie wyższych cen w razie sprzedaży produktów przez Internet).
Również sam dystrybutor nie powinien być – co do zasady – zobowiązywany do zapłaty wyższej ceny zakupu za produkty przeznaczone do sprzedaży w Internecie, niż za produkty przeznaczone do sprzedaży poza Internetem (chyba że sprzedaż internetowa dystrybutora rzeczywiście generuje znacznie wyższe koszty po stronie dostawcy) . Dostawca może jednak wspierać sprzedaż dystrybutora w kanale internetowym lub tradycyjnym poprzez jej dofinansowanie np. stałą dopłatą (nie może być to jednak opłata zmienna, proporcjonalna do obrotu w danym kanale dystrybucji).
Dystrybutorowi nie należy także ograniczać jego prawa do podawania cen odsprzedaży towarów na stronie internetowej, poprzez którą są one sprzedawane (np. poprzez nałożenie na dystrybutora obowiązku podawania ceny tylko na żądanie klienta rozważającego zakup przez Internet).

Inne ograniczenia

Wśród innych ograniczeń sprzedaży w Internecie, które są co do zasady dozwolone należy np.:

• Ograniczenie sprzedaży produktów luksusowych za pośrednictwem platform aukcyjnych;
• Ustalenie reguł dotyczących zasad zwrotów produktów oraz systemów płatności, stosowanych przez dystrybutora;
• Zobowiązanie dystrybutora do utrzymywania w jego stacjonarnym punkcie sprzedaży określonej ilości towaru;
• Zobowiązanie dystrybutora do odpowiadania na bieżąco na pytania klientów oraz ich maile w określonych godzinach (np. zbliżonych do godzin otwarcia tradycyjnych sklepów danego dystrybutora);
• Zobowiązanie dystrybutora do stworzenia odrębnej strony internetowej dla określonych grup produktów, np. z segmentu premium.

Nieco zmodyfikowane reguły dotyczą np. systemów dystrybucji selektywnej. Jednak w każdym przypadku wystąpienia wspomnianych wyżej ograniczeń wszystkie występujące w sprawie okoliczności powinny być analizowane łącznie nie tylko w kontekście samego brzmienia określonych zapisów umownych, ale z uwzględnieniem ich funkcjonowania w praktyce relacji handlowych danego dystrybutora z dostawcą (skutków rynkowych, które wywołują).

Działania UOKiK

Kilka tygodni temu UOKiK wszczął postępowanie antymonopolowe wobec Merida Polska będącego wyłącznym dystrybutorem rowerów marki Merida w Polsce. Zarzucane temu przedsiębiorcy naruszenia łatwo znajdziemy wśród przywołanych wyżej niedozwolonych ograniczeń dystrybucji w Internecie. Są wśród nich np. bezpośrednie ograniczenia sprzedaży w Internecie (strona internetowa dystrybutora może być wykorzystana tylko do prezentacji produktów, ich odbiór jest możliwy jedynie w lokalu handlowym). Warto przypomnieć, że analogiczne praktyki UOKiK zakwestionował w sprawie dystrybutora wózków dziecięcych i fotelików samochodowych Emmaljunga. W tym przypadku dystrybutor zakazywał swoim kontrahentom niestacjonarnej sprzedaży wspomnianych produktów, w tym przez Internet. (decyzja RGD-2/2015).
Także niektóre z niedawnych decyzji UOKiK dotyczą ograniczeń konkurencji w handlu internetowym. Przykładowo Fellowes Polska – autoryzowany dystrybutor sprzętu biurowego został kilka miesięcy temu ukarany za narzucanie własnym dystrybutorom cen odsprzedaży w Internecie (decyzja RKR-1/2021). Analogiczne praktyki zostały zakwestionowane przez UOKiK również w przypadku Yamaha Music Europe w odniesieniu do sprzedaży sprzętu muzycznego (decyzja DOK-4/2020) oraz w przypadku producenta sprzętu biurowego Brother w odniesieniu do drukarek (decyzja RKR-10/2019).

Bądź mądry przed szkodą.

Wytyczne wertykalne i orzecznictwo dają szereg wskazówek dotyczących tego, jakie działania są dozwolone, a jakie niedopuszczalne w relacjach dostawcy z dystrybutorami w odniesieniu do sprzedaży internetowej. Zarówno z perspektywy dostawcy, jak i dystrybutora warto analizować obowiązujące i planowane zasady w tych relacjach. Dotyczy to przede wszystkim tych, którzy chcą minimalizować ryzyka antymonopolowe związane z własną działalnością gospodarczą.