Naruszenia prawa konkurencji skutkują nie tylko działaniami administracyjnymi po stronie Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, ale mogą być również podstawą dochodzenia roszczeń przez przedsiębiorców, którym takie naruszenia wyrządziły szkodę.
Wejście w życie ustawy z dnia 21 kwietnia 2017 r. o roszczeniach o naprawienie szkody wyrządzonej przez naruszenie prawa konkurencji (ustawa o roszczeniach) w znaczący sposób ułatwiło dochodzenie roszczeń z tytułu naruszenia prawa konkurencji. Przed wejściem w życie przedmiotowej ustawy takich roszczeń można było dochodzić głównie na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego o czynach niedozwolonych.

Jakie naruszenia prawa konkurencji mogą być podstawą dochodzenia roszczeń?

Ustawa o roszczeniach o naprawienie szkody wyrządzonej przez naruszenie prawa konkurencji umożliwia dochodzenie roszczeń, powstałych w wyniku naruszenia zakazów określonych w art. 101 lub art. 102 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej oraz art. 6 lub art. 9 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów. Oznacza to, że podstawą dochodzenia roszczeń mogą być szkody wyrządzone przez zakazane porozumienia jak również przez nadużycie pozycji dominującej. Co istotne, dla możliwości dochodzenia przedmiotowych roszczeń nie jest konieczne stwierdzenie istnienia takiej praktyki przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (Prezes UOKiK). Jeśli jednak Prezes UOKiK wyda decyzję stwierdzającą zakazaną praktykę, która stanie się prawomocna lub prawomocny będzie wyrok wydany w wyniku wniesienia środka odwoławczego od takiej decyzji, sąd cywilny będzie związany takim rozstrzygnięciem.

Kto jest uprawniony do dochodzenia roszczeń?

Zgodnie z przepisami ustawy o roszczeniach, możliwość dochodzenia roszczeń przysługuje nie tylko osobom, które zostały bezpośrednio dotknięte skutkami naruszenia, ale komukolwiek, kto szkodę poniósł w związku z działaniami przedsiębiorcy związanymi z naruszeniem prawa konkurencji. Posiada taką możliwość również tzw. nabywca pośredni. Ustawa przewiduje bowiem domniemanie, że bezpośredni nabywca towarów lub usług (poszkodowany przez naruszenie prawa konkurencji), przerzucił nadmierne obciążenie na swojego odbiorcę, tj. nabywcę pośredniego.

Kto jest zobowiązany do naprawienia szkody?

Zobowiązanym do naprawienia szkody wyrządzonej przez naruszenie prawa konkurencji jest sprawca tego naruszenia, a jego odpowiedzialność jest oparta na zasadzie winy.

Domniemanie wyrządzenia szkody oraz zasady ustalania jej wysokości

To, co odróżnia zasady określone przepisami ustawy o roszczeniach od zasad wynikających z przepisów Kodeksu cywilnego, to między innymi domniemanie, zgodnie z którym naruszenie prawa konkurencji wyrządza szkodę. Domniemanie to stanowi odstępstwo od zasady odpowiedzialności za czyn niedozwolony, określonej przepisami Kodeksu cywilnego, według której to poszkodowany musi wykazać fakt istnienia szkody. W przypadku roszczeń związanych z naruszeniem prawa konkurencji, to sprawca szkody musi dowieść faktu jej nieistnienia aby uwolnić się od odpowiedzialności.
Zgodnie z ustawą o roszczeniach sąd dysponuje określonym narzędziami, które mają pomóc przy ustaleniu wysokości szkody. Po pierwsze, sąd może posiłkować się:

• wytycznymi zawartymi w komunikacie Komisji 2013/C 167/07 w sprawie ustalania wysokości szkody w dochodzeniu roszczeń odszkodowawczych z tytułu naruszenia art. 101 lub art. 102 Traktatu oraz
• wytycznymi Komisji Europejskiej dla sądów krajowych co do szacowania nadmiernego obciążenia przerzuconego na nabywcę pośredniego, o których mowa w art. 16 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/104/UE.

Ponadto na wniosek sądu, Prezes UOKiK lub organ ochrony konkurencji innego państwa członkowskiego może udzielić mu pomocy przy ustalaniu wysokości szkody.

Instytucja wyjawienia dowodów

Pozyskanie dowodów w sprawach dochodzenia roszczeń z tytułu naruszenia prawa konkurencji jest bardzo często problematyczne. Dowody znajdują się u przedsiębiorcy, który dokonał naruszenia lub są w posiadaniu organu ochrony konkurencji, który prowadził postępowanie administracyjne. Ustawa o roszczeniach wprowadziła ułatwienia w dostępie poszkodowanych do dowodów. Na pisemny wniosek powoda, sąd może nakazać pozwanemu, osobie trzeciej lub organowi ochrony konkurencji wyjawić środek dowodowy (znajdujący się w ich posiadaniu), służący stwierdzeniu faktu istotnego dla rozstrzygnięcia sprawy. Warunkiem jest, aby powód uprawdopodobnił swoje roszczenie i zobowiązał się, że uzyskany w ten sposób dowód będzie wykorzystany jedynie na potrzeby toczącego się postępowania. Wniosek o wyjawienie środka dowodowego może złożyć również pozwany, który zobowiązał się, że uzyskany w ten sposób dowód będzie wykorzystany jedynie na potrzeby toczącego się postępowania. Ponadto, jeżeli wniosek dotyczy środka dowodowego znajdującego się w aktach sprawy prowadzonej przez organ ochrony konkurencji , sąd może nakazać temu organowi wyjawienie takiego środka, jeżeli jego uzyskanie od strony przeciwnej lub osoby trzeciej jest niemożliwe lub nadmiernie utrudnione.

Private enforcement w praktyce

Dochodzenie roszczeń odszkodowawczych z tytułu naruszenia prawa konkurencji możliwe jest między innymi gdy powstały one w wyniku naruszenia art. 6 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów.
Przekładając to na praktyczną sytuację, szkoda może powstać w przypadku, gdy zmawiający się przedsiębiorcy ustalili ceny sprzedawanych przez siebie towarów na określonym, wysokim poziomie, co prawdopodobnie nie miałoby miejsca gdyby konkurencja na rynku nie została zaburzona. Przedsiębiorca, który jest odbiorcą towarów sprzedawanych przez zmawiających się, płaci za towary zdecydowanie wyższe ceny niż przed i po okresie istnienia zmowy. Taka sytuacja prawdopodobnie doprowadzi do powstania szkody, której nabywca towarów może dochodzić przed sądem. Fakt, iż Prezes UOKiK prowadził postępowanie administracyjne w przedmiotowej sprawie, ale wydana przez niego decyzja nie jest prawomocna, nie ma wpływu na możliwość dochodzenia roszczeń.